Son illərdə dünya miqyasında təhsil sektoru mühüm dəyişikliklərə məruz qalıb, texnoloji inqilab təhsil metodlarını, yanaşmalarını və quruluşlarını əhəmiyyətli şəkildə dəyişdirib. Rəqəmsal təhsil və onlayn təhsil proqramları bu dəyişikliklərin önəmli komponentlərindəndir. Xüsusilə, COVID-19 pandemiyası dünyada təhsil sektorunun rəqəmsallaşmasına sürətləndirici təsir göstərib. Azərbaycanda və Avropada onlayn təhsil proqramları və pedaqoji yanaşmalar müasir dövrün tələblərinə cavab verən təhsil sistemlərinin formalaşmasına töhfə verməkdədir.
Açar sözlər: onlayn təhsil, distant təlim, müqayisəli təhsil tədqiqatları, təlimdə Avropa modelləri
Tədqiqatda Azərbaycan və Avropada onlayn təhsil sahəsindəki inkişafı, onlayn təhsil proqramlarının tətbiqi və pedaqoji yanaşmaları müqayisə edəcəyik. Məqsəd hər iki regionda rəqəmsal təhsilin necə inkişaf etdiyini, bu prosesdə qarşılaşılan çətinlikləri və gələcək perspektivləri ətraflı şəkildə araşdırmaqdır.
Azərbaycan son illərdə təhsilin rəqəmsallaşması sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edib. Dövlətin təhsil siyasətində rəqəmsal təhsil, xüsusilə onlayn təhsil proqramları və texnologiyaların tətbiqi prioritet sahələrdən biri kimi müəyyən edilib.
Azərbaycanda müxtəlif onlayn təhsil proqramları mövcuddur. Məsələn, “Məktəb” təhsil portalı, “Edu.az” platforması və “iTeach Azerbaijan” layihəsi şagirdlər və müəllimlər üçün müxtəlif onlayn təhsil resursları təklif edir. Bu platformalar vasitəsilə şagirdlər evdən çıxmadan dərslərini davam etdirə bilir, müəllimlər isə pedaqoji biliklərini artırmaq üçün təlimlərə qatılırlar.
2020-ci ildən etibarən COVID-19 pandemiyası ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanda təhsil müəssisələri rəqəmsal tədris metodlarına keçib, müxtəlif dövlət və özəl məktəblər onlayn dərslər təşkil edib. Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən təqdim olunan “Microsoft Teams” və “Zoom” kimi onlayn platformalar təhsil prosesini davam etdirməyə imkan verib.
Azərbaycanda onlayn təhsil prosesində müəllimlərin pedaqoji bacarıqları vacibdir. Müəllimlərə yönəlmiş təlimlər, rəqəmsal alətlərin effektiv istifadəsi və şagird mərkəzli yanaşmaların tətbiqi əhəmiyyət kəsb edir. Müəllimlər üçün xüsusi təlim proqramları təşkil olunur ki, bu da şagirdlərin onlayn dərslərə daha yaxşı uyğunlaşmalarını təmin edir.
Bəzi regionlarda, xüsusilə kənd yerlərində internetin zəif olması və texnoloji avadanlıqların çatışmazlığı həmin ərazilərdə onlayn təhsilin effektivliyini məhdudlaşdıran əsas amillərdən biridir. Nəticədə təhsilalanlar onlayn dərslərə tam şəkildə qoşula bilmir, dərs materiallarını əldə etməkdə çətinlik çəkir və müəllimlərlə interaktiv ünsiyyət qurmaq imkanından məhrum olurlar.
Digər vacib məqam isə bəzi müəllimlərin və təhsil işçilərinin onlayn tədris metodlarına tam adaptasiya oluna bilməməsidir. İnternet problemi ilə yanaşı, bəzi müəllimlər rəqəmsal platformalardan istifadə bacarıqlarına tam yiyələnmədikləri üçün dərslərin keyfiyyəti də zərər görür.
Bu problemlərin həlli məqsədilə kənd və ucqar regionlarda internet infrastrukturunun gücləndirilməsi, texnoloji avadanlıqların əlçatanlığının artırılması və müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi üçün xüsusi təlim proqramlarının təşkil edilməsi mühüm addımlar kimi qiymətləndirilə bilər. Həmçinin, dövlət və özəl sektorun əməkdaşlığı çərçivəsində aztəminatlı ailələr üçün subsidiyalı texnologiya təminatı proqramları həyata keçirilə bilər.
Avropa ölkələrində rəqəmsal təhsil sahəsi daha uzun müddətdir inkişaf edir. Avropa İttifaqının təhsil siyasətləri çərçivəsində, rəqəmsal bacarıqların inkişafı, təhsilin inklüzivliyi və yenilikçi tədris metodlarının tətbiqi nəzərdə tutulur.
Avropa İttifaqı 2018-ci ildən etibarən “Digital Education Action Plan” (Rəqəmsal Təhsil Fəaliyyət Planı) çərçivəsində rəqəmsal təhsilin inkişafını təşviq edir. Bu plan məktəblərdən ali təhsil müəssisələrinə qədər hər bir səviyyədə təhsil sistemlərinin rəqəmsallaşmasını dəstəkləyir. Avropada onlayn təhsil və “blended learning” (qarışıq təhsil) modelləri geniş şəkildə tətbiq olunmaqdadır.
Avropada çox sayda onlayn təhsil platforması və proqramı mövcuddur. Məsələn, “Erasmus+” proqramı çərçivəsində tələbələr və müəllimlər üçün onlayn təhsil və təlim imkanları yaradılır. Bununla yanaşı, “Coursera”, “edX”, “Udemy” kimi beynəlxalq onlayn təhsil platformaları Avropada geniş şəkildə istifadə olunur. Bu platformalar müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış tədris proqramları təklif edir və həmçinin fərdi inkişaf üçün geniş imkanlar yaradır.
Avropada müəllimlərin rəqəmsal bacarıqları üzərində xüsusi diqqət yetirilir. Avropa ölkələri müəllimlərin digital alətləri effektiv şəkildə istifadə etmələrini təmin etmək üçün müxtəlif təlim proqramları həyata keçirirlər. Beləliklə, müəllimlər yalnız dərsləri onlayn formada təqdim etməyi deyil, həm də şagirdlərin fərdi təhsil tələblərinə uyğun şəkildə tədris materiallarını hazırlamağı öyrənirlər.
Avropa ölkələrində də bəzi çətinliklər mövcuddur. Bu çətinliklər arasında rəqəmsal avadanlıqların müxtəlif bölgələrdə bərabər paylanmaması, müəllimlərin və tələbələrin texnologiya ilə əlaqəli biliklərinin bəzən yetərsiz olması qeyd edilə bilər. Bununla yanaşı, Avropa təhsil müəssisələri gələcəkdə daha inklüziv və ədalətli rəqəmsal təhsil mühitinin yaradılmasına yönələn layihələr üzərində işləyirlər.
Azərbaycan və Avropa arasında onlayn təhsil proqramlarının tətbiqi və pedaqoji yanaşmalar baxımından bəzi oxşarlıqlar və fərqliliklər mövcuddur. Hər iki regionda onlayn təhsil proqramları genişlənib və müxtəlif tədris alətləri tətbiq edilib. Avropa ölkələrində digital təhsil sahəsində daha geniş bir təcrübə mövcuddur və burada təhsil siyasətləri daha da təkmilləşdirilib. Azərbaycanda da rəqəmsal təhsil inkişaf etməkdədir.
Nəticə
Onlayn təhsil həm Azərbaycanda, həm də Avropada təhsilin gələcəyini formalaşdıran mühüm bir komponentdir. Sürətlə inkişaf edən texnologiyalar və rəqəmsal transformasiya təhsil sistemlərinin ənənəvi çərçivələrdən çıxaraq daha çevik və innovativ modellərə keçməsinə səbəb olub. İnternetin geniş yayılması, süni intellekt, artırılmış və virtual reallıq texnologiyaları, habelə adaptiv öyrənmə sistemləri onlayn təhsilin keyfiyyətini artıraraq onu daha cəlbedici və effektiv edir.Bütün bu proseslər göstərir ki, onlayn təhsil proqramları, müasir pedaqoji yanaşmalar və rəqəmsal bacarıqların inkişafı təhsil sistemlərinin qlobal miqyasda daha inklüziv, əlçatan və effektiv olmasına töhfə verəcəkdir. Gələcəkdə süni intellekt əsaslı fərdiləşdirilmiş öyrənmə, oyunlaşdırma metodları və virtual reallıq əsaslı dərslər kimi innovativ yanaşmaların tətbiqi ilə onlayn təhsilin keyfiyyəti daha da artacaq və təhsil bütün yaş qrupları üçün daha əlverişli hala gələcəkdir.
Bu iş Azərbaycan Elm Fondunun maliyyə dəstəyi ilə yerinə yetirilib – Qrant № AEF-MCG- 2022-1 (42)-12/12/5-M-12
Könül SƏMƏDOVA,
Filologiya elmləri doktoru, dosent, ADPU-nun Müasir Azərbaycan dili kafedrasının müdiri