Kulis.az Xalq artisti Eldəniz Zeynalov haqqında maraqlı faktları təqdim edir.
1936-cı il dekabrın 31-dən 1937-ci ilin yanvarın 1-nə keçən gecə Bakının Yuxarı Dağlı küçəsində hərbiçi Məmmədlə Zeynəbin ailəsində bir oğlan uşağı dünyaya gəlir. Həmin vaxt ailənin divar qonşusu Abdulla Şaiq ailəsi və dostu Səməd Vurğunla yeni ili qarşılayırdılar. Məclis əhlinə evin xanımı xəbər gətirir ki, Həsənağa Salayevin bacısı, qonşumuz Zeynəbin oğlu oldu. Səməd Vurğun bu ailəni tanıyırdı, “Aybənizimiz, Gülbənizimiz var, qoy onun da adı Eldəniz olsun” -deyir. O gecə iki qonşu mənzildə bütün badələr Eldənizin sağlığına, onun parlaq gələcəyi şərəfinə qaldırılır.
Adını şair Səməd Vurğun qoyur, taleyi isə yazan Tanrıdır... O gecə heç kimin xəyalından onun taleyi barədə düşünmək keçməzdi yəqin. Repressiyalarla dolu, o amansız 37-ci ilin ilk günündə doğulsa belə, yeni il axşamı idi, sabahkı gün hamıya işıqlı gəlirdi.
Ailədə Eldənizdən başqa daha iki oğlan böyüyürdü, amma ən dəcəli, ipə-sapa yatmayanı Eldəniz idi. Elə dövr idi ki, hamının süfrəsində ləziz-ləziz yeməklər olmazdı, bir gün tapardılar, bir gün yox. Xüsusən ət yeməkləri ayda bir dəfə olardı süfrədə. Eldəniz o biri qardaşlarının başını tovlayıb öz yeməyini də onlara verər, anasını arxayınlaşdırardı ki, guya yeməyini yeyib qurtarıb. Çox az yeyən, kaprizlərlə dolu uşaq olub. Amma bir dəfə küftənin suyunu asta-asta içib, qardaşlarının yeməklərinin hamısını yemələrini gözləyib. Onların qabı boşalandan sonra baxıblar ki, Eldənizin boşqabında küftələr diri-diri qalır, yalvarıblar ki, bizə də ver küftələrdən. Eldəniz küftəni onlara pulla satmağa razılaşıb, aldığı pula isə səhəri gün uşaq tamaşasına qardaşları üçün bilet alıb gətirib.
Onun teatra, sənətə məhəbbəti dayısı, aktyor Həsənağa Salayevlə başlamışdı. Gözünü açandan evlərində dayısının çəkildiyi filmlərdən, teatrda oynadığı tamaşalardan danışılıb. Onunla birlikdə küçəyə çıxanda insanların dayısına necə məhəbbətlə yanaşmalarının şahidi olmuşdu, bu həsəd onda sənətə məhəbbətlə bütövləşmişdi.
Tez-tez dayısı ilə onun çalışdığı Akademik teatra gedər, saatlarla məşqə tamaşa edərdi. Həsənağa Salayevin sənət dostları balaca Eldənizdə yüksək yumor hissini, istedadı hiss edib dayısının yolu ilə gedəcəyinə şübhə etmirdilər. Hamı ona artıq balaca aktyor kimi baxırdı. Bəzi uşaq rollarında səhnəyə də çıxırdı. Oynadığı tamaşa başa çatanda dayısı və onun sənət dostları ilə birgə tamaşaçı qarşısına çıxıb baş əydikləri anları sonradan Eldəniz Zeynalov həm həyatının ən şirin xatirəsi kimi xatırlayır həm də “elə o vaxtdan başıma daş düşdü” - deyə zarafata salardı.
Bu minvalla Eldəniz Zeynalov o vaxtkı Teatr İnstitutuna qəbul olunur, həm də dayısından heç bir kömək ummadan, həm Tanrının verdiyi istedadın, həm də teatr səhnəsində balacalıqdan qazandığı təcrübənin sayəsində.
Tələbəlik illəri
İnstitutda müəllimlərindən biri də Adil İsgəndərov idi. O, Adil İsgəndərov ki, tələbələrini tələbə ikən kinoya çəkilməyə izn verməzdi. Deyirdi, tez ulduz olmaq onlara xeyir gətirməz, sənəti tam öyrənəndən sonra isə ulduz olsalar da ziyan gətirməz. Odur ki, teatrda 1950-ci ildən çalışsa da Eldəniz Zeynalov müəlliminin sözündən çıxıb institutda oxuduğu müddətdə (1956-1962) dəvət aldığı filmlərə razılıq verə bilmirdi. Nəhayət, elə çəkildiyi ilk film də institutu bitirən il müəlliminin ekranlaşdırdığı “Əhməd haradadır?” komediyası olur. Filmdə Əhmədlərdən birini oynayan aktyor kinoda ilk xeyir-duasını da Adil İsgəndərovdan alır. Ustad yetirməsinin böyük gələcəyi olacağını onun özünə elə çəkiliş vaxtı deyib.
Aktyorun çəkildiyi ikinci ekran işi “26 Bakı komissarı” filmi olsa da, uğur qazandığı və ekranlara çıxandan sonra əvvəlki rahatlıqla sevdiyi Bakı küçələrinə çıxa bilmədiyi film “Bir cənub şəhərində” filmi və orda yaratdığı baş rol olub. Rüstəm İbrahimbəyovun yaradıcılığını kino ilə ilk dəfə əlaqələndirən “9-cu Xrebtovı” hekayəsi əsasında Eldar Quliyevin ilk ekran işi “Bir cənub şəhərində” filmi o vaxt ekranlara çıxmaqda çox maneələrlə rastlaşdı, amma çıxdı və böyük uğur qazandı. Bu işdə Eldəniz Zeynalovun əməyi nə rejissordan, nə də ssenari müəllifindən az deyildi. Onun yaratdığı Tofiq obrazı bakılılar üçün sevimli “məələ uşağı” idisə, kinoda sanballı, komik, koloritli kişi obrazı idi.
Kinoda
Filmlər bir-birinin ardınca düzüldü. “O qızı tapın”, “Məlikməmməd”, “Bəyin oğurlanması”, “Həyatın səhifələri, “Yaramaz”, “Musiqili xaş”, “Yeddi oğul istərəm”, “Yol əhvalatı”, “Bizim Cəbiş müəllim”, “Babamın babasının babası” filmlərində yaratdığı müxtəlif rollar, onların dilindəki sitatlarla bərabər gözlərim önündən keçib, unudulmaz səsi o obrazlarla qulaqlarımda cingildəyir. “Mozalan” satirik kinojurnalında oynadığı rollar isə hər biri böyük bir ekran işinin dediyi sözü deyə bilib.
Teatrda
Akademik teatr deyəndə gözlərimiz önündən keçən çoxsaylı sənətkarın sırasında Eldəniz Zeynalovun da siması var. Aktyor müxtəlif vaxtlarda kino çəkilişləri ilə bağlı teatrda işini səngitsə də, ümumilikdə sənət taleyini bu teatrla bağlayıb. 13 yaşında bu səhnədə ilk dəfə oynadığı Gündüz (Cəfər Cabbarlı “Sevil”) obrazından başlayaraq, müxtəlif illərdə Cabbarlının “Oktay Eloğlu”sunda Mazandaranski, “Almaz”da Mirzə Səməndər, “Aydın”da Səlim kimi obrazlar oynayıb. Bütün tamaşalarını və obrazlarını saysam, oxucum darıxar, odur ki, həyatının son illərində oynadığı bir-iki obrazı da xatırladım yetər – Saqarelinin “Xanuma”sında Akop, Əli Əmirlinin “Köhnə ev”indəki Qüdrət Qurbanov obrazlarında onu səhnədə özüm görmüşəm, baxmışam, alqışlamışam. Sonuncu dəfə “Köhnə ev” tamaşasında oynayanda vücudu xeyli zəifləmişdi. Deyilənlərə görə, dublyoru Səyavuş Aslandan xahiş edibmiş ki, qoy tamaşanı özüm oynayım, sən gəlmə, bəlkə son obrazımdır. Elə də olur. Tamaşanın sonunda Qüdrət Qurbanovun ölüm səhnəsini elə oynayıb ki, tamaşaçılar təsirdən ayrılıb alqışlamağı unudublar.
O dövrdə aktyorları geniş tamaşaçı kütləsi həm də televiziya ekranlarından tanıyırdı. Eldəniz Zeynalov da “Komediyalar aləminə səyahət”, “Səhər görüşləri” kimi maraqlı verilişlərdə oynadığı səhnəciklərdən də tamaşaçının sevgisini qazana bilmişdi. “Qonşu qonşu olsa” (R. Qasımova), “Nişanlı qız” (Sabit Rəhman), “Almaz” (C.Cabbarlı), “Xırs quldurbasan” (M.F. Axundzadə) televiziya tamaşalarında Mindilli, Mirzə Səməndər, Tarverdi, Qəssab kimi obrazlarla yaddaşlara yazılmışdı.
Eldəniz Zeynalov ilk fəxri adı 1974-cü ildə alıb - əməkdar artist. Bayaq yazımın əvvəlində taleyi ilə bağlı fikri nahaq yerə vurğulamadım, onun da həyat yolu dövrünün əksər sənətkarları, nə bilim, bəlkə, ümumiyyətlə əksər sənətkarlar kimi-desəm, daha düzgün çıxar, rahat olmayıb. Sənət müəlliminin qoyduğu bünövrəmi imkan verməyib, yoxsa dayısından aldığı ibrətmi, yəqin hər ikisinin rolu olub, üstünə də dövrünü gələndə səbəb anlaşılır – toylara, şənliklərə əyləndirən aktyor obrazı ilə getməyi sənətinə rəva görməyib. Teatrdan aldığı məvaciblə isə o zaman da indiki kimi dolanmaq çətin idi. Eldəniz Zeynalov da ömür boyu ehtiyac içində yaşayıb. Yaddaşlarımızda gülər üzü, optimist siması ilə qaldığı üçün elə fikirlərimi də onun özünün “lətifəfason” əhvalatları ilə əsaslandırmağa üstünlük verirəm. Bir dəfə premyeradan sonra üç aktyor ənənəyə uyğun olaraq, tamaşanı qeyd etmək üçün teatrdan çıxırlar. Biri Eldəniz Zeynalov olan bu üç aktyor yolda ciblərini yoxlayıb üçünün üstündə çəmi 50 qəpik olduğunun fərqinə varırlar. Sakit, kefsiz yollarına davam edirkən qarşılarını bir dilənçi kəsib onlardan 50 qəpik istəyir. Fikir verməyib ötüb keçirlər. Bir az gedəndən sonra Eldəniz Zeynalov - “buna bax e, 50 qəpik istəyir e, 50 qəpik ha” – deyə öz-özünə və öz halına deyinir. Bir dəfə də Vaqif Mustafayev çəkiliş vaxtı – “Bütün aktyorlar əllərimə baxın, əlimin işarəsi ilə başlayırıq” – deyəndə Eldəniz Zeynalov – “elə işimz sizin əlinizə baxmaqdır də, qəpiyə güllə atırıq – deyə replika atıb, aktyorlar gülüşüblər. Eldəniz Zeynalov olan məclis, çəkiliş meydançası, teatr tamaşası həmişə yalnız gülüşlə, komediya ilə müşayiət olunardı, heç kim kənardan baxmaqla bilməzdi ki, bu sənətkar diqqətsizlikdən, pulsuzluqdan və ümumiyyətlə, nədənsə əziyyət çəkir.
Onun əzizlərinin, dostlarının, ailəsinin mənəvi əziyyətləri isə Eldəniz Zeynalovun içkiyə meyilli olmasından qaynaqlanırdı. Onu sevənlər bilirdilər ki, bu qədər içki bir gün onu yıxacaq. Yıxılır, sözün həm birbaşa, həm də məcazi mənasında...
Şəxsi həyatı
Həyatın keşməkeşləri, aldığın stress və həyat zərbələri təbii ki, insanın səhhətində izsiz keçmir. Eldəniz Zeynalov özünü içkiyə verməklə bu əzablardan xilas olmağa çalışırdı, amma yəqin özü də bilirdi ki, bu qurtuluş yolu deyil, əksinədir.
Ailəsində üç övlad böyüyüb aktyorun. İki oğlu, bir qızı var. Uşaqlar üçü də yeniyetməlik dövrlərini yaşayırdı. Təbii ki, ata onların gələcəyini düşünür, amma maddi imkansızlıqdan bir çıxış yolu, işıq ucu görmürdü. Həmin illərdə aktyorlara, xüsusən xalq artistlərinə ev bağışlayırdılar. Yeganə ümidi ona idi ki, bəlkə, ev versələr uşaqların gələcəyi üçün bir işıq yolu olar. Eldəniz Zeynalov nə Xalq artisti fəxri adı alanların siyahısında adını görürdü, nə də ev bağışlananların. Özünü oda-közə vururdu.
Bir gün Arif Quliyevlə danışıb rayonlara qastrola çıxırlar, kiçik monoloqlarla, səhnəciklərlə tamaşaçının görüşünə tələsirlər ki, zəhmətlərinin müqabilində evə pulla qayıtsınlar. Rayonda konsertdən əvvəl oturub yeyib-içirlər və pilləkənləri düşəndə Eldəniz Zeynalovun ayağı burxulub yıxılır. O zaman aktyorun 63-64 yaşı vardı.
53 gün Travmatologiyada yatan aktyor evə buraxılanda vəziyyəti yaxşılığa doğru deyildi. Sınan ayaq düzəlmirdi. Hərəkətsizlikdən damarlarda yığılma gedirdi. Sənət dostu Mikayıl Mirzə onu özünün tanıdığı başqa bir həkimin yanına aparır. (İllər sonra Mikayıl Mirzə özü də ilk baxışda xırda görünən ağrılardan əziyyət çəkib, dünyasını dəyişdi – R.Q.) Bu dəfə də yaxşılığa doğru heç bir dəyişiklik olmur, əksinə Eldəniz Zeynalovun vəziyyəti daha da ağırlaşır. Bu dəfə düzgün bitişməyən sümüyü sındırıb yenidən bərpa etmək cəhdi də uğursuz nəticələnir. Görünür, şəkəri olduğundan nə yara qapanırdı, nə də ayaq düzəlirdi. Yataq vəziyyətində qalmaq onun psixoloji durumuna, ürəyinə, qan təzyiqinə də təsirsiz ötüşmürdü. Səhhəti onu əməliyyat etməyə imkan vermirdi. Aktyor artıq vəziyyətinin ümidsiz olduğunu bildiyindən çoxdan arzusunda olduğu Xalq artisti fəxri adını da laqeyd qarşılayıb. Qəzetdə bu barədə informasiyanı oxuyub onu kənara tullayıb.
Ölümdən sonrakı həyat
Xanımı Rəhimə ilə onun vəfatından sonra 40 mərasiminə bir-neçə gün qalmış Vidadi küçəsində yerləşən iki otaqlı, köhnə təmirli mənzilində görüşmüşdük. Qadının göz yaşları ara vermədən yanaqları aşağı süzülürdü. Bütün danışdıqlarım da elə o vaxt onun mənə danışdıqlarıdır: “Ayağı bir illik yaradan sonra çürüməyə başladı. Bədəndə qan dövranı pozulmuşdu. Tərpənə də bilmirdi, yalnız uzandığı vəziyyətdə gözləri bizə nigaran-nigaran baxırdı”.
Oğlu, sonradan Dövlət televiziyasında rejissor işləyən Elbrus Zeynalov deyir ki, atamın ayağını xüsusi drellə deşəndə o mənim adımı çəkib qışqırdı, dözə bilmədim, ürəyim getdi: “Özümə gələndə onun halı nisbətən düzəlmişdi, amma mən ömür boyu o səhnəni unuda bilmərəm. Yenə ayağını düzgün bitişdirmədilər, bir il ağrı ilə yaşadı, ağrılar onun ömrünə son qoydu”.
Həkimlər əməliyyatsız düzəlmədiyini görüb, aktyorun ayağını əməliyyat etməli olurlar. Əməliyyatdan sonra Eldəniz Zeynalov özünə gəlmir, yəni huşsuz qalır. İki ay evdə huşsuz halda yatır və 2003-cü il noyabrın 5-də 64 yaşında dünyasını dəyişir.
Baxışlarında Rəhimə xanımın dediyi kimi nigarançılıq donub qalır. Arxada heç yerdə işləməyən xanımı və üç yeniyetmə övladı qalırdı. Bu nigarançılıq onun baxışlarında onunla birgə gedib. Yastığının altından sonradan sənət dostu Telman Adıgözəlova ünvanladığı məktub çıxıb. Aktyor övladlarını, ailəsini Telman Adıgözəlova tapşırıbmış məktubda. Görünür, dostlarından yalnız ona ürək qızdırıb, xeyirxahlığına güvənib. Bir dəfə sağlığında Telman Adıgözəlovdan bu barədə soruşdum. İndiyə qədər yadımdan çıxmır, aktyor gözlərini bir nöqtəyə zilləyib harasa çox uzaqlara getdi, onu həmin yerdən növbəti sualla qaytardım, həm də çətinliklə, amma əvvəlki sualım havada qaldı, Telman Adıgözəlovun gözlərinin zilləndiyi nöqtədə.
Eldəniz Zeynalovdan sonra başsız qalan ailənin vəziyyəti daha da ağırlaşıb. Elbrus Zeynalov təhsilini başa vurub televiziyada işə düzəlsə də, anası Rəhimə xanım çiyinlərinə düşən ağır yükə və Eldəniz Zeynalovun ağır taleyinin nisgilinə cəmi dörd il tab gətirə bildi. 2006-cı ildə vəfat etdi. Ağır itkilərdən sonra sanki yıxılan üç gənc indi-indi ayağa qalxa biliblər, həyatlarına davam edirlər. Atalarının 80 illiyini də bu yaxınlarda təmtəraqla qeyd etdilər.
Eldəniz Zeynalovun ailəsindən sağ qalan qardaşı Tofiq Zeynalov uzun illər Dövlət televiziyasında rejissor işləyib, Eldəniz Zeynalovun da oynadığı “Qonşu qonşu olsa” tamaşasının rejissoru olub. Tofiq Zeynalov hazırda təqaüddədir. Qızı İqtisad Universitetində çalışır, hələ ailə qurmayıb. Oğlu Elbrus təhsilini bitirəndən Dövlət televiziyasında çalışır. Eldəniz Zeynalovun iki nəvəsi var – Yusif və Camal. İkinci oğlu Məmməd Zeynalov İrəvan teatrında aktyordur, evlidir, bu yaxınlarda ata olacaq. Noyabrın əvvəllərində, bəlkə də Eldəniz Zeynalovun dünyadan köçdüyü gün Məmmədin oğlu dünyaya gələcək. Adını Eldəniz qoymağı planlaşdırıblar. Dünyaya ikinci dəfə Eldəniz Məmməd oğlu Zeynalov gələcək. Qədəmləri sayalı olsun...
