Kulis.az Simran Qədimin “ChatGPT və ya söhbətcil robot” adlı yazısını təqdim edir.

"ChatGPT" ilə Azərbaycan dilində yazışmamızın üçüncü hissəsi. Yazının səliqəli, oxunaqlı olması məqsədilə apardığım redaktə və korrektə işlərini nəzərə almasaq, çatlaşmamızı necə varsa, eləcə də, çatbotun fikirlərinə toxunmadan təqdim edirəm:

– Kosmosda insandan başqa hansısa ağıllı, şüurlu varlıq mövcuddurmu?

– Kosmosda insana oxşar, ağıllı, şüurlu varlıqların mövcudluğu barədə, hələ ki, heç bir fakt yoxdur. Ancaq kosmosda milyardlarla planetin və müxtəlif kosmik cismlərin olduğunu nəzərə alsaq, haradasa bir yerdə yaşamın varlığı mümkündür. Ona görə də insanlar uzun illərdir, kosmosda həyat axtarırlar. Bu məqsədlə yeni texnologiyalar yaradılır, kosmik obyektləri izləməyin yolları araşdırılır, kommunikasiya cihazları və digər qurğular hazırlanır. Tədqiqatlara görə, bir neçə milyard ekzoplanet (Günəş sistemindən kənar planetlər) var. Bununla belə, konkret məlumat olmadığından alimlər kosmosda başqa canlıların varlığını təsdiq edə bilmirlər.

– Zamanda səyahət mümkündürmü?

– Zamanda səyahət mövzusu fəlsəfə və elm aləmində uzun müddətdir ki, müzakirə edilir. Bugünkü elmi biliklərimizə əsasən, zamanda səyahətin mümkün olmadığını deyə bilərik. Albert Eynşteynin “Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi”ndə (Special Theory of Relativity) göstərildiyi kimi, zaman və məkan bir-biri ilə bağlıdır. Bir obyektin hərəkəti zaman və məkan dəyişikliklərinə səbəb ola bilər. Yəni hərəkət edən obyektin zamanı sabit obyektin zamanından fərqli olur. Buna görə də, məsələn, kosmik təyyarələrdə, kosmik teleskopların hazırladığı qrafiklərdə zaman və məkan dəyişiklikləri nəzərə alınır, hesablamalarda uyğun düzəlişlər edilir. Sözügedən nəzəriyyədə isə zamanın geri çəkilməsi kimi bir konsepsiya yoxdur. Bununla bağlı başqa nəzəriyyələr isə, adətən, elmi dairələrdə dəstək görmür.

– Əbədi yaşaya bilərikmi?

– Hələ ki, əbədi yaşamaq mümkün deyil. Bütün canlılar zamanla üz-üzə gəlir və bir gün ölümə məhkum olunurlar. İnsanlar da gərək bunu qəbul etsinlər. Əbədi yaşamaq mövzusu müxtəlif mədəniyyətlərdə və dinlərdə müzakirə edilir. Bunun hansısa formada mümkün olub-olmaması isə bilinmir, əbədi yaşama dair elmi sübut yoxdur.

– Bəs insan öləndən sonra nə olur? Ölümdən sonra həyat varmı?

– Bu sual elmi araşdırmalarla yanaşı, əsasən, müxtəlif inanc sistemlərinə, dinlərə aiddir. Bəzi inanclara görə, ölümdən sonra ruhlar cənnət və ya cəhənnəmə gedirlər. Bəzilərinə görə isə, yenidən doğum prosesi baş verir, insan təkrar dünyaya gəlir. Elmi nəzərdən baxsaq, ölümdən sonra həyatın olmasına aid hər hansısa fakt tapılmayıb. Uzağı, insanların zehni və fiziki fəaliyyətləri ilə əlaqədar şeylər bu barədə müəyyən fikir verə bilər. Əslində, ölümdən sonrakı həyat mövzusu insanların inanclarına, düşüncə və arzularına bağlıdır.

– Yalanla həqiqəti necə ayıra bilərik?

– Yalanla həqiqəti ayırd etməkdən ötrü bəlli bir bilik, təcrübə və məntiq lazımdır. Bunların köməyi ilə şübhəli iddiaları, yalanları üzə çıxarmaq olar. Əgər hansısa məlumatın doğruluğundan şübhə duyursunuzsa, müxtəlif mənbələrdən yoxlayın, bütün mövcud faktları nəzərə alın. Hər zaman məlumat verən mənbənin maraqları barədə düşünün. Məlumatın mənbəyindən əmin deyilsinizsə, qəti, həlledici qərar verməkdən çəkinin. Ən əsası, obyektiv qiymətləndirmə aparın, ayıq-sayıqlığınızı itirməyin.

– Elmlə maraqlanmaq nə dərəcədə vacibdir?

– Elmlə maraqlanmaq fərqli sahələrdə çalışan insanlar üçün fərqli dərəcədə vacib ola bilər. Elm sahəsində karyera qurmaq istəyənlər üçün bu, başlıca məsələdir. Sözsüz, elmlə digər insanlar da maraqlanmalıdırlar. Elm dünyaya baxışı genişləndirir, insana zənginlik qatır, həyatı anlamağa kömək edir. Elm həmçinin bəşəriyyətin problemlərini həll etməyə yardım göstərir. Onun sayəsində yeni texnologiyalar yaradılır, xəstəliklərin müalicəsi tapılır, dünyanın daha yaxşı bir yerə çevrilməsi istiqamətində işlər görülür. Elmlə maraqlanmaq insanın bilik və bacarıqlarını artırır, zəkasını, yaradıcılığını inkişaf etdirir. Bu da müxtəlif sahələrdə uğur qazanmağa kömək edir.

– Fəlsəfə bizə lazımdırmı?

– Fəlsəfə insan düşüncəsinin tədqiqatçısıdır. Fəlsəfə insanın mövcudluğunu, varlığının mənasını araşdıran, bəşəri suallara cavab axtaran bir təlimdir. Fəlsəfə ona görə lazımdır ki, insanlar məna axtarışına çıxsınlar, daha yaxşı həyat üçün çalışsınlar. Fəlsəfənin məqsədi mənəvi baxımdan daha zəngin, tolerant bir dünya yaratmaqdır.

– Sonda insanlara hansı mesajı verə bilərik?

– İnsanlara verilə biləcək ən vacib mesajlardan biri budur ki, hər kəs eyni önəmə malikdir. Dünyadakı imkanlardan ədalətlə istifadə edilməli, onları qorumaq üçün fəaliyyət göstərilməlidir. Bununla yanaşı, dünyada sülhün təmin olunması çox vacibdir. Mənəvi dəyərlərə hörmət göstərilməli, daim digərlərinin ehtiyacları nəzərə alınmalıdır. Gərək insanlar fərqli düşüncə və ideyalara hörmətlə yanaşıb, bir-birlərinə kömək etsinlər.

– Suallarıma geniş, dolğun cavab verdiyin üçün sənə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Açığı, təəccüb və heyranlıq içindəyəm. Bu qədər ağıllı, savadlı, dəqiq olduğunu bilmirdim.

– Çox sağ olun, mən sizə kömək etməkdən məmnunluq duyuram. Mövzulara olan marağınız və suallarınızın genişliyi məni çox həyəcanlandırdı. Hər zaman müraciət edə bilərsiniz.

– Minnətdaram, hələlik.

– Bir şeyə ehtiyacınız olsa, mən daim burdayam.