İnklüziv təhsil sistemi, fiziki, psixoloji və ya digər xüsusi ehtiyacları olan uşaqların da təhsil prosesinə tamhüquqlu iştirakını təmin edən bir yanaşmadır. Müasir təhsil sistemində inklüziv təhsil yalnız hər bir uşağa bərabər imkanlar yaratmaqla kifayətlənmir, həm də fərqli bacarıqlara və ehtiyaclara malik şagirdlərin sosiallaşması, qəbul olunması və cəmiyyətə inteqrasiya etməsi üçün müsbət şərait yaradır. Azərbaycan təhsil sistemində inklüziv təhsilin vəziyyəti və bu sahədə mövcud olan imkanlar üzərində dayanmamaq ölkədə hər bir uşağın potensialını inkişaf etdirmək üçün əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan məktəblərində inklüziv təhsil: cari vəziyyət

Azərbaycan təhsil sistemi, son illərdə inklüziv təhsilə dəstək göstərmək istiqamətində mühüm addımlar atıb. Bu sahədə bəzi qanunvericilik aktları qəbul olunmuş, məktəblərdə xüsusi ehtiyacları olan şagirdlərin təhsil hüquqlarını qorumaq məqsədi ilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Lakin inklüziv təhsilin ölkə daxilində geniş miqyasda tətbiqi və effektiv fəaliyyəti üçün bəzi çətinliklər hələ də mövcuddur.

Mövcud çətinliklər arasında ən başlıcası inklüziv təhsil üçün lazımi infrastrukturun və kadr potensialının tam yetərli olmamasıdır. Bəzi məktəblərdə xüsusi ehtiyacları olan şagirdlər üçün əlverişli fiziki mühit qurulsa da, bu sahədə hələ də kifayət qədər çatışmazlıqlar mövcuddur:

• Fiziki məhdudiyyətlər: Məktəblərin bəzilərində əlilliyi olan uşaqlar üçün uyğunlaşdırılmış infrastruktur mövcud deyil. Rampsız girişlər, uyğunlaşdırılmamış sinif və dəhlizlər kimi çatışmazlıqlar bu uşaqların təhsil prosesinə tamhüquqlu qatılmalarına maneə törədir.
• Kadrların hazırlığı: İnklüziv təhsil üçün təlim keçmiş müəllimlərin azlığı xüsusi ehtiyacı olan uşaqlara effektiv dəstək göstərilməsində çətinliklər yaradır. Bu uşaqların ehtiyaclarına uyğun tədris metodlarını tətbiq edən mütəxəssislər çatışmadıqda, təhsil prosesinin keyfiyyəti zərər görə bilir.
• Resursların çatışmazlığı: Məktəblərdə xüsusi ehtiyacları olan uşaqlar üçün fərdi tədris materiallarının çatışmazlığı da çətinlik yaradır. Fərdi yanaşmanı təmin etmək üçün lazımi resursların məhdudluğu bu uşaqların tədris nəticələrinə mənfi təsir göstərir.

İnklüziv təhsil üçün gələcək imkanlar və təkliflər

Azərbaycan təhsil sistemində inklüziv təhsilin genişləndirilməsi və bu sahədə mövcud çətinliklərin aradan qaldırılması üçün bir çox imkanlar mövcuddur. İnklüziv təhsilin uğurlu həyata keçirilməsi və davamlı inkişafı üçün aşağıdakı addımlar atıla bilər:

1. Müəllimlərin peşəkar inkişafının təmin edilməsi
İnklüziv təhsil sahəsində kadr potensialını artırmaq üçün müəllimlərə xüsusi təlim və sertifikat proqramları təşkil olunmalıdır. Müəllimlərə xüsusi ehtiyacları olan uşaqlarla işləmək üçün fərdi tədris metodları, psixoloji dəstək üsulları və inklüziv təhsil yanaşmaları öyrədilməlidir.

2. Məktəblərdə fiziki şəraitin təkmilləşdirilməsi
Məktəblərdə xüsusi ehtiyacları olan uşaqlar üçün uyğunlaşdırılmış fiziki şərait yaradılmalıdır. Rampalar, uyğunlaşdırılmış siniflər və xüsusi dərs ləvazimatları təchiz edilməlidir ki, bu uşaqlar rahat və təhlükəsiz şəkildə təhsilə qatılmaq imkanı əldə etsinlər.

3. Fərdi tədris proqramlarının hazırlanması
Xüsusi ehtiyacları olan şagirdlər üçün fərdi tədris planları hazırlanmalıdır. Bu proqramlar şagirdin təhsil səviyyəsi, maraq dairəsi və inkişaf tələblərinə uyğun olaraq tərtib edilməlidir ki, hər bir uşaq öz potensialını maksimum dərəcədə inkişaf etdirə bilsin.

4. Ailə və cəmiyyətlə əməkdaşlığın gücləndirilməsi
İnklüziv təhsilin uğuru üçün ailələr və cəmiyyət dəstəyi də çox vacibdir. Ailələr və müəllimlər arasında davamlı əməkdaşlıq şagirdlərin akademik və sosial-emosional inkişafına böyük töhfə verə bilər. Cəmiyyət də inklüziv təhsilin əhəmiyyətini anlayaraq xüsusi ehtiyacları olan uşaqlara dəstək göstərməlidir.

5. Psixoloji dəstək xidmətlərinin genişləndirilməsi
Məktəblərdə psixoloji dəstək xidmətləri inkişaf etdirilməlidir ki, xüsusi ehtiyacları olan uşaqlar təhsil müddətində özlərini rahat hiss etsinlər. Psixoloqlar bu uşaqlara yalnız tədris zamanı deyil, həm də psixoloji və emosional problemlərin həllində dəstək verə bilər.

İnklüziv təhsilin gələcək perspektivləri

İnklüziv təhsilin geniş yayılması, hər bir uşağın təhsil hüququnu qorumaqla yanaşı, cəmiyyətin inkişafına da mühüm töhfələr verə bilər. Bu yanaşma, müxtəlif qabiliyyətlərə və ehtiyaclara malik uşaqlar arasında empatiyanı və qarşılıqlı anlayışı gücləndirir. İnklüziv təhsil vasitəsilə yetişən nəsil, daha tolerant, fərqlilikləri qəbul edən və digərlərinə dəstək göstərməyi bilən bir cəmiyyətin təməlini formalaşdırır.

Azərbaycanın inklüziv təhsil sahəsindəki potensialı böyükdür və dövlət, qeyri-hökumət təşkilatları və valideynlərin birgə səyləri ilə inklüziv təhsilin daha da inkişaf etdirilməsi mümkündür. Bu istiqamətdə davamlı olaraq müvafiq proqramlar və layihələr həyata keçirilməlidir ki, hər bir uşaq üçün bərabər təhsil imkanları yaradılsın və gələcək cəmiyyət daha dayanıqlı, anlayışlı və hər kəsi əhatə edən bir məkana çevrilsin.

Azərbaycan məktəblərində inklüziv təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsi hər bir uşağın cəmiyyətdə layiqli yerini tutması üçün əsas amillərdəndir. Bu, yalnız xüsusi ehtiyacı olan uşaqlar üçün deyil, bütün cəmiyyət üçün əhəmiyyətli bir addımdır. Mövcud problemlərin həlli və gələcək imkanların reallaşdırılması istiqamətində atılan hər bir addım, daha inklüziv və ədalətli bir təhsil sisteminin yaranmasına gətirib çıxaracaqdır.

Bəhman Hüseynli