Uşaqların təhsil dövründən başlayaraq gələcəkdə hansı peşə və ya sahə ilə məşğul olacaqlarını düşünmələri, öz bacarıq və maraqlarını kəşf etmələri onların gələcəkdə uğurlu və məmnun həyat sürmələrində mühüm rol oynayır. Karyera planlaması və peşə seçimi prosesi yalnız gənclik dövründə deyil, uşaqlıq yaşlarında formalaşmağa başlayır. Bu yaşlarda atılan düzgün addımlar uşaqların potensialını reallaşdırmaq və uğurlu bir karyera qurmaq üçün möhkəm bir təməl yaradır.
Erkən yaşlarda uşaqların müxtəlif sahələrdə özlərini sınaması, fərqli maraq dairələrini kəşf etməsi və müəyyən sahələrə daha dərin maraq göstərməsi gələcək karyera istiqamətlərinin formalaşmasına kömək edir. Valideynlər və müəllimlər uşaqların bu cür maraqlarını nəzərə alaraq onları müxtəlif fəaliyyətlərə yönləndirməli və təcrübi bilik əldə etmələrinə imkan yaratmalıdırlar. Əgər uşağın maraqlandığı sahə müəyyən edilsə, həmin istiqamətdə daha dərindən biliklər əldə etməsi üçün dəstək göstərilməlidir.
Uşaqlarda peşə seçimi və karyera planlaması prosesində valideynlərin rolu böyükdür. İlk növbədə, valideynlər uşaqların maraq və bacarıqlarını müşahidə etməli, onlara sərbəst şəkildə özlərini ifadə etmək imkanı yaratmalıdırlar. Bununla yanaşı, valideynlər uşaqlarına müxtəlif fəaliyyətlərdə iştirak etməyə şərait yaratmalı və fərqli sahələr haqqında onları məlumatlandırmalıdırlar. Beləliklə, uşaqlar özlərinə uyğun peşə istiqamətini daha aydın təsəvvür edə bilərlər.
Bəzi valideynlər uşaqlarını öz arzularını həyata keçirmək üçün yönləndirir və ya öz seçdikləri peşəni seçməyə məcbur edirlər. Bu cür təzyiq uşaqlarda həm özünə inamsızlıq, həm də peşə ilə bağlı narazılıq yarada bilər. Əsasən, uşaqları peşə seçimində dəstəkləmək, onlara öz seçimlərini etmə imkanı yaratmaq lazımdır. Yalnız maraq göstərdikləri sahələrdə çalışan gənclər peşəkar fəaliyyətlərindən məmnun və məhsuldar ola bilərlər.
Müəllimlər uşaqların dərs fəaliyyətlərində və əlavə məşğələlərdə xüsusi bacarıqlarını, maraqlarını görmə imkanına malikdirlər. Onlar uşaqların hansı mövzularda daha aktiv və maraqlı olduğunu müşahidə edərək onları həmin sahəyə yönləndirə bilərlər. Məsələn, riyaziyyata xüsusi maraq göstərən bir uşaq üçün məktəbdə əlavə məşğələlər təşkil edilə və ya riyaziyyat klublarında iştiraka təşviq edilə bilər.
Məktəblərdə təşkil olunan karyera günləri, peşə seminarları və müxtəlif ixtisas sahələrinin nümayəndələri ilə görüşlər uşaqların müxtəlif peşə sahələri haqqında məlumat almasına və qərar verməsinə kömək edir. Bu tədbirlər uşaqların gələcək peşə seçimlərini daha obyektiv və əsaslı etmələrinə imkan yaradır.
Uşaqların peşə seçimi üçün önəmli addımlardan biri onların maraqlarını və güclü tərəflərini tanımaqdır. Uşaqları öz maraqları üzrə araşdırma aparmağa və yeni şeylər kəşf etməyə təşviq etmək onları öz güclü tərəflərini müəyyən etməyə yardım edir. Bu, həmçinin onların özlərinə inamını artırır və özünü tanıma prosesində vacib rol oynayır.
Bəzi hallarda uşaqlar öz maraqlarını tez-tez dəyişə bilərlər. Bu normaldır və uşaqların fərqli sahələri öyrənərək qərar vermələri üçün yaxşı bir fürsətdir. Bu mərhələdə uşaqları hər hansı bir sahəyə məcbur etmədən müxtəlif sahələri sınaqdan keçirməyə təşviq etmək onların daha bilinçli qərar vermələrinə kömək edəcəkdir.
Cəmiyyətdə ənənəvi olaraq tanınan bəzi peşə sahələri daha çox diqqət cəlb etsə də, uşaqlara müxtəlif sahələri və peşə variantlarını tanıtmaq onların maraq dairəsini genişləndirir. Müasir dövrdə inkişaf edən texnologiyalar, sosial elmlər və kreativ sənətlər sahəsində bir çox yeni və maraqlı peşələr meydana çıxıb. Bu səbəbdən uşaqların yalnız ənənəvi peşələr haqqında deyil, həm də müasir və yenilikçi sahələr haqqında da məlumatlandırılması onların özlərinə uyğun sahəni tapmalarına yardım edəcəkdir.
Bu prosesdə valideynlər və müəllimlər müxtəlif sahələri tanıtmaqla uşaqlara peşə seçimi məsələsində kömək edə bilərlər. Məsələn, mühəndislik, rəqəmsal texnologiyalar, biotexnologiya, yaradıcılıq sənətləri və psixologiya kimi sahələr haqqında erkən yaşda məlumat vermək uşaqların həmin sahələrə olan marağını yoxlamağa kömək edə bilər.
Uşaqlarda peşə seçimi və karyera planlaması prosesi yalnız maraqları müəyyən etməkdən ibarət deyil. Uşaqlarda qərar vermə, məsuliyyət hissi və özünütənzimləmə kimi bacarıqların inkişafı onların gələcəkdə daha sağlam peşə seçimi etməsinə kömək edir. Məsələn, uşaqların komandada işləmə bacarığını inkişaf etdirmək, problem həll etmə, tənqidi düşünmə və yaradıcılıq qabiliyyətlərini gücləndirmək peşə həyatında onlara böyük fayda verəcəkdir.
Eyni zamanda, peşə sahələrində əsas olan texniki bacarıqların da inkişaf etdirilməsi üçün məktəblərdə müxtəlif laboratoriyalar və praktiki dərslər təşkil edilə bilər. Bu dərslər uşaqlara müəyyən peşələr haqqında daha dərindən məlumat verir və onların texniki biliklərini inkişaf etdirir.
Uşaqların gələcəkdə doğru və onlara uyğun peşə seçimi etməsi üçün erkən yaşlardan onların maraq və bacarıqlarını kəşf etmək və onları doğru istiqamətləndirmək vacibdir. Valideynlər və müəllimlər uşaqlara dəstək verərək onları müxtəlif sahələr haqqında məlumatlandırmalı, fərqli fəaliyyətlərlə məşğul olmağa təşviq etməlidirlər. Beləliklə, uşaqlar öz potensiallarını daha yaxşı tanıyacaq və gələcəkdə uğurlu bir karyera qurmaq üçün möhkəm bir təməl əldə edəcəklər. Cəmiyyət olaraq bu istiqamətdə uşaqlarımıza düzgün dəstək verərək gələcək nəsillərin daha uğurlu və məmnuniyyətli həyat sürməsinə töhfə verə bilərik.
Bəhman Hüseynli