Bugünkü təhsil sistemində şagirdlərin üzləşdiyi ən böyük çətinliklərdən biri təlim müddətində yaşadıqları stress və təzyiqdir. Stress, şagirdlərin akademik göstəricilərinə və ümumi rifahına mənfi təsir edir, bu isə uzunmüddətli psixoloji və fiziki sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Azərbaycan təhsilində də bu mövzu aktuallığını qoruyur və ciddi diqqət tələb edir.

Stressin Səbəbləri Şagirdlərin stress yaşamasına səbəb olan amillər müxtəlifdir. Bunlar arasında ən çox rast gəlinənlər:

1. Həddindən artıq yüklənmə – Şagirdlərə tədris proqramları çərçivəsində böyük miqdarda öyrənmə materialı təqdim edilir. Bu materialların əzbərlənməsi və mənimsənilməsi şagirdlərə yüksək təzyiq yaradır.
2. İmtahan təzyiqi – İmtahanlar təhsil prosesinin mərkəzindədir və yüksək nəticələr əldə etmək tələbələrdən çox zaman öz potensiallarının sərhədlərini zorlamalarını tələb edir.
3. Ailə və cəmiyyətin gözləntiləri – Valideynlərin və cəmiyyətin şagirdlərdən yüksək nəticə gözləməsi, uğursuzluq qorxusu və müqayisələr uşaqların psixoloji durumuna mənfi təsir edir.
4. Müəllim-tələbə münasibətləri – Müəllimlərin tələbələrə sərt münasibəti və tədris prosesində empatiyanın olmaması stressin dərinləşməsinə səbəb ola bilər.

Stressin Şagirdlərə Təsiri Stress və təzyiq şagirdlərdə müxtəlif problemlərə yol açır. Zehni və fiziki yorğunluq, diqqət dağınıqlığı, aşağı akademik performans, motivasiya çatışmazlığı, depressiya və narahatlıq kimi hallar şagirdlərin təhsil nailiyyətlərini və şəxsi inkişaflarını məhdudlaşdırır. Bundan başqa, uzun müddət davam edən stress bədənin immun sisteminə mənfi təsir göstərərək xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər.

Həll Yolları və Təkliflər

1. Təhsil proqramlarının optimallaşdırılması – Şagirdlərin öyrənmə yükü yenidən qiymətləndirilməli və tədris materiallarının keyfiyyətinə önəm verilməlidir. Proqramlar şagirdlərin dərin anlayışını və təcrübi biliklərini inkişaf etdirmək üçün nəzərdə tutulmalıdır, sadəcə əzbərçilik yox.
2. Stress idarəetmə və psixoloji dəstək proqramları – Məktəblərdə psixoloji məsləhət xidmətlərinin genişləndirilməsi və stress idarəetmə texnikalarının (meditasiya, idman, dərin nəfəs alma məşqləri və s.) tədrisə daxil edilməsi şagirdlərin rifahını artıracaq.
3. Müəllimlərin rolu – Müəllimlər, şagirdlərlə empatik və dəstəkləyici münasibət qurmalı, onlara təzyiq yaratmadan yüksək standartlara nail olmaları üçün dəstək olmalıdırlar.
4. Valideynlərin maarifləndirilməsi – Valideynlər övladlarının akademik müvəffəqiyyəti ilə yanaşı, psixoloji rifahına da diqqət yetirməlidirlər. Valideynlərə uşaqla necə ünsiyyət qurmaq, onları necə dəstəkləmək və onların güclü tərəflərini aşkar etmək barədə təlimlər keçirilə bilər.
5. Balanslı qiymətləndirmə sisteminin tətbiqi – İmtahanlar və testlərdən asılılıq azaltmalı, şagirdlərin digər bacarıq və nailiyyətləri də qiymətləndirilməlidir. Layihə əsaslı öyrənmə və fərqli qiymətləndirmə metodları bu sahədə kömək edə bilər.

Təlim müddətində stress və şagirdlərə təzyiqin azaldılması təhsil sisteminin əsas prioritetlərindən biri olmalıdır. Bu istiqamətdə atılan hər bir addım uşaqların sağlamlığına, motivasiyasına və təhsil keyfiyyətinə müsbət təsir edəcək. Azərbaycanın təhsil sistemi şagirdlərin təkcə akademik deyil, həm də psixoloji sağlamlığını qorumağa yönəlik daha balanslı və dəstəkləyici yanaşmalar inkişaf etdirməlidir. Bu, gələcəyin parlaq və özünəinamlı fərdlərinin formalaşmasına zəmin yaradacaq.

Bəhman Hüseynli