Azərbaycanın təhsil tarixi müxtəlif dövrlərdən keçmişdir və bu keçidlər təhsil sistemində böyük dəyişikliklər yaratmışdır. Bu dəyişikliklər universitet məzunlarının keyfiyyətinə və hazırlıq səviyyəsinə də təsir göstərmişdir. Sovet dövründə universitet məzunlarının formalaşmasında diqqət mərkəzində olan faktorlarla indiki məzunların qarşılaşdığı reallıqlar arasında əhəmiyyətli fərqlər vardır. Bu məqalədə həmin fərqləri və onların səbəblərini araşdırmağa çalışacağıq.
Sovet dövründə təhsil sistemində ixtisaslaşmaya böyük önəm verilirdi. O dövrün universitet məzunları öz sahələrində dərindən biliklər qazanır və praktik bacarıqlar inkişaf etdirirdilər. Təhsil müəssisələri məzunları konkret bir peşəyə hazırlamaq üçün xüsusi proqramlar təşkil edir, nəzəri və praktik təlimi uzlaşdırırdı. Bu da, o dövrün məzunlarının iş bazarına daha hazırlıqlı olmasına kömək edirdi.
Bunun əksinə olaraq, müasir təhsil sistemi daha geniş və fərqli bacarıqlara önəm verir. Universitetlərdə ixtisaslaşma əksər hallarda nəzəri biliklərlə məhdudlaşır. Nəticədə, müasir məzunlar iş həyatına başlarkən praktik bilik və bacarıqlar baxımından əksər hallarda çətinlik çəkirlər.
Sovet təhsil sistemi nəzəri və praktiki biliklərin tam formalaşdırılmasına əsaslanırdı. Universitet proqramları mükəmməl düşünülmüş, məqsədəuyğun struktura malik idi və məzunlar konkret standartlara uyğun bilik və bacarıqlarla təchiz olunurdu. Sovet dövrünün məzunları biliklərinin dərinliyi və genişliyi ilə fərqlənirdilər, lakin onların tədris proqramları müəyyən sərt çərçivələr daxilində idi. Bu sistemdə hər kəsin bir cür düşünməsi, yeniliklərə və müstəqil qərar qəbul etməyə az yer ayırması da bir mənfi tərəf kimi qiymətləndirilə bilər.
Müasir təhsil isə daha açıq və liberal yanaşmaları dəstəkləyir. Universitetlərdə tələbələrə daha çox sərbəstlik verilir və müstəqil düşünmə bacarıqları inkişaf etdirilir. Bu dəyişikliklər onların öz fikirlərini ifadə etməsi və müxtəlif sahələrdə çevik düşüncə ilə hərəkət etməsi baxımından əhəmiyyətlidir, lakin nəzəri biliklərin dərinliyi baxımından bəzi məzunlar Sovet dövrü məzunlarından geri qalır.
Sovet dövrü məzunlarının təhsili texnologiyanın məhdud olduğu bir dövrdə baş tuturdu. Bu məzunlar əsasən analoq təlim vasitələri ilə təhsil alır, daha çox əzbərçilik və fərdi hazırlığa üstünlük verirdilər. Müasir dövrdə isə texnologiya təhsil prosesinə dərin inteqrasiya olunub. Məzunlar təhsil aldıqları müddət ərzində rəqəmsal savadlılıq, məlumat əldəetmə və analiz etmə kimi bacarıqlara yiyələnirlər.
Bu texnoloji yeniliklər müasir məzunların bazardakı rəqabət qabiliyyətini artırır, lakin bəzən təhsilin mahiyyətinə, dərinliyinə zərər verə bilir. Həmçinin, bu dövrdə texnoloji bacarıqlar üzrə ciddi inkişaf tələb olunduğundan, məzunlar bəzən öz ixtisaslarına daha az diqqət ayıra bilirlər.
Sovet dövrü təhsil sistemində məzunlar əsasən Sovet İttifaqının iş bazarına uyğunlaşmışdılar. Təhsil müəssisələri işçi qüvvəsi ilə əmək bazarı arasında sıx əlaqə saxlayır və məzunları konkret iş yerlərinə yönləndirirdi. Məzunlar Sovet ittifaqının tələblərinə cavab verən, əsasən texniki və texnoloji sahələrə uyğunlaşdırılmış təhsil alırdılar.
İndiki məzunlar isə daha qlobal bir iş bazarına yönəlirlər. Müasir dövrün iş bazarı çevik düşüncə, adaptasiya və beynəlxalq tələblərə cavab vermə bacarıqlarını tələb edir. Bu isə, müasir təhsil sistemində məzunları daha çox fərqli sahələrdə müstəqil və çevik olmağa təşviq edir.
Sovet dövrü məzunları təhsilin sosial aspektlərinə o qədər də böyük əhəmiyyət vermirdilər. Bu sistemdə məzunlar daha çox texniki bilik və ixtisaslaşma üzərində fokuslanırdılar. Müasir məzunlar isə, yalnız nəzəri və texniki biliklərlə deyil, sosial və emosional bacarıqlarla da təchiz olunmağa çalışırlar. Müasir universitetlər liderlik, komanda işi və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün müxtəlif tədbirlər və proqramlar keçirirlər.
Azərbaycan təhsil sistemi dövrün tələblərinə uyğun olaraq bir çox dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Sovet dövrü universitet məzunları ixtisaslaşma, peşəkarlıq və bilik dərinliyi baxımından fərqlənsə də, müasir məzunlar daha qlobal tələblərə uyğunlaşmış, çevik düşüncə və texnoloji bacarıqlarla zəngindir. Hər iki dövrün təhsil məzmunu və yanaşmaları fərqli müsbət və mənfi cəhətləri ilə seçilir, lakin hər iki dövrün məzunları Azərbaycanın inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Müasir dövrdə Azərbaycan təhsil sistemi bu iki yanaşmanın ən yaxşı xüsusiyyətlərini birləşdirərək daha güclü və rəqabətə davamlı bir nəsil yetişdirməyi hədəfləməlidir.
Bəhman Hüseyn