Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli vurğulayır ki, müasir qlobal dünyada "beyin axını" problemi yalnız Azərbaycan üçün deyil, bir çox ölkələr üçün ciddi bir məsələdir. Xarici universitetlərdə təhsil alan gənclərin ölkəyə geri dönərək əldə etdikləri bilik və bacarıqları tətbiq etmələri ölkənin inkişafı üçün əvəzolunmaz töhfə ola bilər. Lakin bu prosesin qarşısında duran maneələr, xüsusən də beyin axını problemi, müvafiq həll yollarını tələb edir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, hər il minlərlə azərbaycanlı gənc xarici universitetlərdə təhsil almaq üçün müraciət edir. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 2023-cü il hesabatına əsasən, 2022-2023 tədris ilində xaricdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı 19,000-dən çox olub. Bu tələbələrin əksəriyyəti Türkiyə, Rusiya, Almaniya, Böyük Britaniya və ABŞ kimi ölkələrdə təhsil alır. Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli qeyd edir ki, “bu tələbələrin böyük bir qismi təhsillərini başa vurduqdan sonra ölkəyə qayıtmır, çünki xaricdə iş imkanları daha yaxşı, əməkhaqqı isə daha yüksəkdir.”
Beyin axını problemi yalnız fərdi məsələlərlə bağlı deyil. Bu, həm də ölkə daxilində kadr siyasətinin, iş şəraitinin və müvafiq sahələrin inkişaf səviyyəsinin birbaşa göstəricisidir. Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli bildirir ki, “Azərbaycan Respublikasının təhsil qanunvericiliyində gənclərin ölkəyə töhfəsini artırmaq məqsədilə müəyyən tədbirlər nəzərdə tutulub. Lakin bu tədbirlər praktikada kifayət qədər effektiv deyil.” O qeyd edir ki, dövlətin xaricdə təhsil alan gənclər üçün xüsusi stimullaşdırıcı mexanizmlər tətbiq etməsi vacibdir.
Dünya təcrübəsinə baxdıqda, Cənubi Koreya və Sinqapur kimi ölkələr beyin axınının qarşısını almaqda uğurlu nümunələrdir. Cənubi Koreyada dövlət xaricdə təhsil alan tələbələr üçün vətənə qayıtdıqdan sonra yüksək maaşlı işlər və tədqiqat imkanları təqdim edir. Sinqapur hökuməti isə xaricdə təhsil üçün dövlət təqaüdü alan tələbələri vətənə qayıtdıqdan sonra ən azı beş il müddətində dövlət sektorunda işləməyə təşviq edir.
Azərbaycan bu təcrübələrdən faydalana bilər. Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli vurğulayır ki, “ölkədə innovativ sahələrin inkişaf etdirilməsi və startapların dəstəklənməsi xaricdən qayıdan gənclərin öz potensialını reallaşdırması üçün vacib addımlardan biridir.” Əlavə olaraq, xaricdə təhsil alan tələbələr üçün xüsusi qrant və təqaüd proqramları yaradılmalı, eyni zamanda onların qayıtdıqdan sonra dövlət sektorunda işlə təmin olunmasına şərait yaradılmalıdır.
Beyin axını probleminin həlli yalnız dövlət səviyyəsində tədbirlər tələb etmir. Eyni zamanda, işgüzar sektor da bu prosesdə aktiv iştirak etməlidir. Azərbaycanın özəl sektorunun beynəlxalq təcrübəyə malik mütəxəssislərə ehtiyacı böyükdür. Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli qeyd edir ki, “özəl sektor xaricdə təhsil alan gəncləri işə cəlb etmək üçün xüsusi təşviq proqramları tətbiq etməli və onlara uyğun iş mühiti təmin etməlidir.”
Bununla yanaşı, beyin axını problemini həll etmək üçün gənclərin xaricdə təhsil almaq ehtiyacını azaldacaq tədbirlər də həyata keçirilməlidir. Məsələn, Azərbaycan universitetlərində beynəlxalq proqramların sayı artırılmalı, təhsil keyfiyyəti dünya standartlarına uyğunlaşdırılmalıdır. Statistik göstəricilər göstərir ki, dünya universitet reytinqlərində Azərbaycan universitetləri aşağı mövqedədir. 2024-cü il QS reytinqinə əsasən, Azərbaycanın yalnız bir universiteti 1000 ən yaxşı universitet arasında yer alıb. Bu da gənclərin xarici universitetlərə üstünlük verməsinin əsas səbəblərindən biridir.
Təhsil tədqiqatçısı Kənan Nağıbəyli bildirir ki, “Azərbaycan gənclərinin ölkəyə töhfəsini artırmaq üçün qlobal tendensiyaları nəzərə alaraq təhsil və iş şəraitini yenidən formalaşdırmalıdır. Bu, həm də ölkənin beynəlxalq arenadakı rəqabət qabiliyyətini artıracaq.”
Nəticə etibarilə, xarici universitetlərdə təhsil alan gənclərin ölkəyə töhfəsini artırmaq üçün dövlət, işgüzar sektor və cəmiyyət arasında sıx əməkdaşlıq tələb olunur. Beyin axını problemini həll etmək yalnız gənclərin maraqlarını nəzərə almaqla deyil, həm də ölkə iqtisadiyyatının və təhsil sisteminin modernləşdirilməsi ilə mümkündür. Bu istiqamətdə atılan hər bir addım Azərbaycanın gələcək inkişafına mühüm töhfə verəcək.
Bəhman Hüseynli