Fakültativ məşğələlər şagirdlərin təhsildə daha dərindən bilik qazanması və müxtəlif maraq dairələrini inkişaf etdirməsi üçün nəzərdə tutulan əlavə tədris formalarından biridir. Lakin ölkəmizdə bu məşğələlərin təşkili və onların effektivliyi barədə suallar hələ də aktualdır. Gəlin bu mövzunun ətrafında əsas məqamları təhlil edək.

Fakültativ məşğələlər ümumtəhsil proqramına daxil olmayan, lakin şagirdlərin maraqlarına və ehtiyaclarına uyğun təşkil olunan əlavə dərs formalarıdır. Bu məşğələlər müxtəlif sahələri əhatə edə bilər: xarici dillər, incəsənət, elm və texnologiya, idman və hətta tənqidi düşünmə bacarıqları. Onlar təhsildə fərdi yanaşma üçün imkan yaradır, şagirdlərin yaradıcı və praktik bacarıqlarını inkişaf etdirir, həmçinin onları gələcək karyera seçimlərinə hazırlayır.

Azərbaycan məktəblərində fakültativ məşğələlərin təşkilinə nəzər saldıqda müəyyən irəliləyişlər görünsə də, bəzi problemlər diqqətdən qaçmır:

1. Proqramların məzmunu
   Bəzi məktəblərdə fakültativ məşğələlər əsas dərslərin təkrarı kimi təşkil olunur, bu isə onların maraqlılığını və şagirdlər üçün əlavə faydasını azaldır. Halbuki, fakültativ məşğələlər əsas təhsil proqramını tamamlamalı, innovativ və praktiki yönümlü olmalıdır.
2. Müəllimlərin hazırlığı
   Fakültativ məşğələlərdə dərs deyən müəllimlərin peşəkar hazırlığı əsas məsələdir. Lakin bəzən müəllimlərin fakültativ dərslərə eyni həvəslə yanaşmadığını və ya bu dərsləri yalnız formal olaraq keçirdiyini görürük. Təlimlərin təşkili və müəllimlərin motivasiyasını artırmaq bu problemin həllində mühüm rol oynaya bilər.
3. Resursların məhdudluğu
   Fakültativ məşğələlərin uğurlu təşkili üçün lazımi resurslar vacibdir. Təəssüf ki, bəzi məktəblərdə laboratoriyalar, avadanlıqlar və ya materiallar yetərincə təmin edilmir. Bu isə xüsusilə texniki və elmi yönümlü fakültativlər üçün ciddi maneə yaradır.
4. Valideyn və şagird maraqları
   Fakültativ məşğələlərə marağın artırılması üçün valideyn və şagirdlərin fikirləri nəzərə alınmalıdır. Bəzən məktəblər yalnız formal olaraq fakültativ proqramlar təklif edir, lakin bu proqramlar şagirdlərin real ehtiyac və maraqlarına uyğun gəlmir.

Bununla yanaşı, bəzi məktəblərdə fakültativ məşğələlərin uğurlu təşkilinə dair nümunələr də var. Məsələn, bəzi məktəblərdə robototexnika dərnəkləri, beynəlxalq dillər üzrə danışıq klubları, həmçinin rəqəmsal savadlılıq üzrə dərslər təşkil olunur. Bu cür məşğələlər şagirdlərin biliklərini real həyatda tətbiq etməsinə şərait yaradır və onları yeni texnologiyalara hazırlayır.

Problemlərin həlli yolları

Fakültativ məşğələlərin effektivliyini artırmaq üçün bir sıra addımlar atıla bilər:

• Proqramların innovativləşdirilməsi: Mövzuların şagirdlərin maraq dairəsinə uyğun seçilməsi və daha praktiki məzmunun təmin edilməsi.
• Müəllimlərin motivasiyası: Fakültativ məşğələlərdə dərs deyən müəllimlərin əməkhaqqının artırılması və onların peşəkar inkişaf proqramlarına cəlb edilməsi.
• Təchizatın yaxşılaşdırılması: Məktəblərin lazımi resurslarla təmin edilməsi üçün əlavə maliyyə ayrılması.
• Tələbə fikirlərinə dəstək: Fakültativ proqramların hazırlanmasında şagird və valideynlərin iştirakını təmin etmək.

Fakültativ məşğələlər şagirdlərə təhsildə daha geniş imkanlar təqdim edə biləcək bir vasitədir. Lakin onların effektivliyi düzgün təşkilatçılıqdan və lazımi resurslardan asılıdır. Azərbaycanda bu sahədə bəzi problemlərin mövcudluğuna baxmayaraq, düzgün strategiya ilə fakültativ məşğələlər şagirdlərin hərtərəfli inkişafına və təhsilin keyfiyyətinin artırılmasına mühüm töhfə verə bilər.

Məktəblərdə fakültativlərin inkişaf etdirilməsi üçün dövlət və cəmiyyət birgə səylər göstərməli, təhsil sistemində bu vacib sahəyə daha çox diqqət ayrılmalıdır.

Bəhman Hüseyn