Xocalı faciəsi — Azərbaycanın tarixində silinməz iz buraxmış, insanlığın ən qaranlıq səhifələrindən biri kimi yaddaşlara həkk olunmuş qanlı bir hadisədir. 1992-ci ilin fevralında baş verən bu dəhşətli qətliam, yalnız siyasi və tarixi hadisə kimi deyil, həm də Azərbaycan ədəbiyyatında dərin iz qoymuş mənəvi travma olaraq da yer almışdır. Şairlər və yazıçılar Xocalının ağrısını, itkilərini, ədalətsizliyini qələmə alaraq, həm milli yaddaşı diri tutmağa, həm də dünya ictimaiyyətinə bu faciənin mahiyyətini çatdırmağa çalışmışlar.
Xocalı faciəsi Azərbaycan ədəbiyyatında yalnız faktların təsviri kimi deyil, həm də insan talelərinin dərin emosional ifadəsi ilə əks olunmuşdur. Bu mövzu ədəbiyyatımızda millətin yaralı vicdanının səsi olaraq səslənmişdir. Şairlər qanlı qış gecəsini, günahsız insanların amansızcasına qətlə yetirilməsini, əsirlikdəki insanlıq ləyaqətini tərənnüm edərək, faciənin dərin mənəvi təsirini oxucuya yaşatmışlar.
Azərbaycan poeziyasında Xocalı faciəsi vətən sevgisi, şəhidlərin xatirəsi və ədalət axtarışının rəmzi kimi əks olunur. Xəlil Rza Ulutürkün “Ağla, qərənfil, ağla!” şeiri faciənin acısını, məzlumların fəryadını poetik dillə ifadə etmişdir. Bəxtiyar Vahabzadə və Məmməd Araz da öz şeirlərində Xocalının ağrısını və şəhidlərin xatirəsini yaşatmış, oxuculara ədalət çağırışı etmişlər.
Nəsr ədəbiyyatında isə Xocalı faciəsi daha geniş mənzərə ilə əks olunmuşdur. Çingiz Abdullayevin və Elçin Əfəndiyevin əsərlərində tarixi həqiqətlər, insan taleləri və faciənin siyasi nəticələri ustalıqla qələmə alınıb. Hadisələrin dəqiq təsviri və personajların emosional gərginliyi oxucunu tarixə şahidlik etməyə dəvət edir.
Azərbaycan ədəbiyyatı Xocalı faciəsini yalnız milli kədər olaraq deyil, həm də bəşəri ədalət axtarışının simvolu kimi təqdim etmişdir. Ədəbiyyatımızın bu mövzuda yazılmış nümunələri yalnız keçmişi xatırlatmaqla kifayətlənmir, həm də gələcək nəsillərə bu tarixi yadda saxlamağı, ədalət uğrunda mübarizəni davam etdirməyi və sülhə çağırışı təbliğ edir.
Xocalı faciəsi Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi hadisə olmaqla yanaşı, mənəvi yaddaşın və milli kimliyin ifadəsi kimi də yaşayır. Şairlər və yazıçılar bu qanlı hadisəni qələmə alaraq, həm dövrün ağrı-acısını gələcək nəsillərə çatdırır, həm də dünya ictimaiyyətinə ədalət çağırışını səsləndirirlər. Xocalı yarası ədəbiyyatımızda yalnız bir hadisə deyil, həm də vicdanın səsi, ədalətin sorağı olaraq əbədiləşir.
Bu məqalə, Xocalı faciəsinin Azərbaycan ədəbiyyatında necə əks olunduğunu göstərməklə yanaşı, həm də bu mövzunun milli yaddaşımızda və ədəbi irsimizdəki əhəmiyyətini vurğulayır.
