Təhsil sistemi qarşısında duran əsas çağırışlardan biri gənc nəslin gələcək rəqəmsal texnologiyalar dövrünə hazırlanmasıdır. Müasir dövrdə artıq biliklərdən daha çox bacarıqların, səriştələrin önə çıxdığı bir mərhələ yaşanır. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, məktəb yaşından uşaqlara rəqəmsal savadlılıq, informasiya texnologiyalarından düzgün istifadə bacarıqları və XXI əsrin əmək bazarında tələb olunan ixtisaslara uyğun baza bilikləri aşılanmalıdır. Onun sözlərinə görə, ənənəvi təhsil yanaşmaları artıq müasir dövrün tələblərinə cavab vermir və yeni kompetensiyaların formalaşdırılmasına ciddi ehtiyac var.
Qanunvericiliyə nəzər saldıqda da bu istiqamətdə müəyyən öhdəliklərin mövcud olduğunu görürük. “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda rəqəmsal bacarıqların məktəbdən başlayaraq formalaşdırılması xüsusi vurğulanır. Kamran Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, ümumtəhsil müəssisələrinin kurikulumları informasiya-kommunikasiya texnologiyaları bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün müasir tələblərə uyğunlaşdırılmalıdır. Bu isə sadəcə kompüterdən istifadə dərsləri ilə məhdudlaşmamalı, kodlaşdırma, alqoritmik düşüncə, kibertəhlükəsizlik və süni intellekt əsasları kimi mövzuları da əhatə etməlidir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, qabaqcıl ölkələr bu sahədə ciddi addımlar atıblar. Məsələn, Estoniyada artıq ibtidai məktəb səviyyəsində şagirdlərə kodlaşdırma öyrədilir. Finlandiya məktəblərində isə rəqəmsal bacarıqlar əsas fənlərə inteqrasiya olunub. OECD-nin “Future of Education and Skills 2030” hesabatında bildirilir ki, 2030-cu ilə qədər əmək bazarında ən çox tələb olunacaq bacarıqlar arasında kompleks problem həll etmə, rəqəmsal savadlılıq və yaradıcı düşüncə olacaq. Dünya İqtisadi Forumunun 2023-cü il hesabatına əsasən, hazırda ibtidai məktəbdə təhsil alan uşaqların təxminən 65 faizi gələcəkdə hazırda mövcud olmayan peşələrdə çalışacaq. Bu, təhsilin sürətlə dəyişən əmək bazarına uyğunlaşdırılmasını qaçılmaz edir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, Avropa İttifaqında 2024-cü ilin əvvəlində gənclərin 84%-i rəqəmsal əsas bacarıqlara sahib olduğu halda, Azərbaycanda bu göstərici xeyli aşağıdır. Ölkəmizdə aparılan sorğular göstərir ki, orta məktəb şagirdlərinin yalnız 40-45%-i kodlaşdırma və proqramlaşdırma haqqında ilkin biliklərə malikdir. Kamran Əsədov qeyd edir ki, rəqəmsal savadlılıq sahəsində Azərbaycanda böyük boşluq var və bu boşluğun aradan qaldırılması təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir edəcək.
Bununla yanaşı, təhsil eksperti Kamran Əsədov sitat gətirir: “Əgər biz XXI əsrin əmək bazarına uyğun gənclər yetişdirmək istəyiriksə, məktəblərdə rəqəmsal bacarıqlar artıq lüks deyil, əsas bilik sahəsi kimi tədris olunmalıdır. Əks halda, gələcəkdə Azərbaycan gəncləri beynəlxalq əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini itirəcək.”
Beynəlxalq müqayisələr göstərir ki, ABŞ-da STEM (elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat) istiqamətləri üzrə məktəb proqramlarına illik 3 milyard dollardan çox vəsait ayrılır. Koreyada rəqəmsal təhsil proqramları 90 faiz məktəbdə tam tətbiq olunub. Azərbaycanda isə rəqəmsal transformasiya istiqamətində bir sıra layihələr həyata keçirilsə də, onların əhatə dairəsi məhduddur və bütün şagirdləri əhatə etmir.
Kamran Əsədov bildirir ki, təhsil sistemi köklü islahatlara ehtiyac duyur və bu islahatların mərkəzində rəqəmsal səriştələrin inkişafı dayanmalıdır. Onun sözlərinə görə, müəllimlərin də bu istiqamətdə hazırlığı vacibdir. Çünki müəllim rəqəmsal bacarıqlara sahib olmadan şagirdlərə bu bilikləri aşılaması mümkün deyil. Bu baxımdan, pedaqoji kadrların peşəkar inkişafı proqramlarında rəqəmsal səriştələrin artırılmasına xüsusi yer ayrılmalıdır.
Nəticə olaraq, XXI əsrin tələblərinə cavab verən təhsil modeli Azərbaycanda da qurulmalıdır. Kamran Əsədovun vurğuladığı kimi, rəqəmsal savadlılıq artıq gələcəyin yox, bu günün zərurətidir. Təhsil sistemi uşaqları gələcək texnologiyalar dövrünə hazırlamaq üçün köklü dəyişikliklərə getməli, dünya təcrübəsini nəzərə alaraq milli xüsusiyyətlərə uyğun bir model formalaşdırmalıdır. Yalnız bu halda Azərbaycan gəncləri qlobal əmək bazarında rəqabət aparacaq gücə sahib ola bilərlər.
Bəhman Hüseynli