Azərbaycanda təhsilin iqtisadi dəyəri: beynəlxalq araşdırma mühüm nəticələr açıqlayıb
Təhsilin iqtisadiyyatla əlaqəsi, ölkələrin inkişaf dinamikasını müəyyən edən ən mühüm faktorlardan biridir. Bu sahənin elmi tədqiqi yalnız sosial deyil, həm də iqtisadi baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyır. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, təhsilə qoyulan hər bir investisiya gələcəkdə həm fərdi, həm də milli səviyyədə çoxqat artırılmış gəlir formasında geri qayıdır.
Azərbaycanda bu istiqamətdə ciddi elmi araşdırmaların azlığı müşahidə olunsa da, beynəlxalq elmi jurnallarda yayımlanan bəzi tədqiqatlar ölkəmiz üçün dəyərli nəticələr ortaya qoyur. Belə araşdırmalardan biri də Problems of Economic Transition jurnalında (Vol. 61, Issue 6, 2019) dərc edilən və 2021-ci ildə onlayn yayımlanan “Returns to Education in Azerbaijan: Some New Estimates” adlı məqalədir. Müəllifləri Vicente Garcia Moreno və Harry Anthony Patrinos olan bu elmi iş Azərbaycanda təhsilin iqtisadi dəyəri və sosial faydaları haqqında yeni empirik nəticələr təqdim edir.
Tədqiqat 2015-ci il Azərbaycan Sosial Rifah Monitorinq Sorğusuna əsaslanaraq, ölkəmizdə təhsilə qoyulan investisiyaların həm özəl (fərdi), həm də sosial (ictimai) gəlir nisbətlərini qiymətləndirib. Bu, 1990-cı illərdən sonra Azərbaycanda təhsilin iqtisadi qaytarma dərəcəsinin bu miqyasda empirik şəkildə hesablandığı ilk tədqiqatdır.
Əsas nəticələr və rəqəmlər:
Araşdırma nəticəsində müəyyən edilib ki, təhsilə qoyulan ümumi özəl gəlir nisbəti 6% təşkil edir. Bu o deməkdir ki, fərdin təhsil səviyyəsini artırması onun əmək bazarında gəlirini orta hesabla 6% yüksəldir.
Cinslər üzrə fərq də diqqət çəkir:
Bu göstəricilər qadınların təhsildən daha yüksək gəlir əldə etdiyini göstərir. Ən yüksək gəlir artımı isə ali təhsil səviyyəsində qeydə alınıb – bu göstərici 9% olaraq hesablanıb.
Tam endirim metodundan istifadə edilərək aparılmış hesablamalar nəticəsində özəl gəlir nisbəti 9%, sosial gəlir nisbəti isə 8% müəyyən olunub.
Tədqiqatın əhəmiyyəti:
Bu nəticələr Azərbaycanın təhsil siyasətinə və iqtisadi inkişaf strategiyasına mühüm mesajlar verir. Müəlliflər vurğulayırlar ki, təhsilin iqtisadi qaytarma gücü nəzərə alınmaqla ali təhsilin maliyyələşdirilməsi siyasətinə yenidən baxılmalıdır. Təhsil daha əlçatan və səmərəli olmalı, insan kapitalına qoyulan investisiyalar artırılmalıdır.
Bununla yanaşı, qadınların təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi təkcə gender bərabərliyini deyil, həm də əmək bazarının məhsuldarlığını gücləndirə bilər.
Bu cür tədqiqatlar təkcə iqtisadi baxımdan deyil, həm də beynəlxalq imic və reytinqlər üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Belə elmi işlər Azərbaycanın təhsil sisteminin qlobal miqyasda elmi əsaslarla qiymətləndirilməsinə, həmçinin təhsil sahəsində qərarların daha dəqiq və səmərəli şəkildə qəbul edilməsinə kömək edir.
Yekunda qeyd etmək olar ki, təhsilin iqtisadi təsirini ölçmək, onun sosial qaytarma gücünü araşdırmaq, təhsil siyasətinin gələcək istiqamətlərini müəyyənləşdirmək baxımından bu kimi elmi tədqiqatlara Azərbaycanda daha çox ehtiyac var. Xarici alimlərin təqdim etdiyi bu cür modellərdən öyrənmək və onları milli kontekstə uyğunlaşdırmaq ölkənin dayanıqlı inkişafına real töhfə verə bilər.
Rahil Nəcəf