Təhsil eksperti Kamil Əsədov vurğulayır ki, son illərdə məktəblərdə mobil telefonlardan istifadənin kəskin artması şagirdlərin diqqətini yayındırır, davranış mədəniyyətinə mənfi təsir göstərir və tədrisin keyfiyyətini zəiflədir. Onun sözlərinə görə, artıq bu məsələ yalnız pedaqoji yox, həm də sosial-psixoloji problemə çevrilib.
Təhsil eksperti Kamil Əsədov qeyd edir ki, “Azərbaycan Respublikasının ‘Təhsil haqqında’ Qanunun 18-ci maddəsinə əsasən, təhsil müəssisələri nizam-intizam və daxili qaydaları müəyyən etməkdə müstəqildirlər. Buna görə də məktəblər mobil telefon istifadəsinə dair daxili intizam qaydaları tənzimləyə bilər. Lakin bu, dövlət səviyyəsində ümumi hüquqi çərçivə ilə dəstəklənməlidir”.
Ekspert bildirir ki, məktəblərdə mobil telefon istifadəsi məsələsi təkcə Azərbaycana məxsus deyil. Dünyanın bir çox ölkələrində bu problemə dövlət səviyyəsində yanaşılır. Fransa 2018-ci ildə məktəblərdə mobil telefon istifadəsini tam qadağan edən ilk Avropa ölkələrindən biri olub. Fransanın Təhsil Nazirliyi bu qərarı şagirdlərin diqqətini dərs prosesinə yönəltmək və asılılıq hallarının qarşısını almaq məqsədilə qəbul edib. Nəticədə aparılan monitorinqlər göstərib ki, qadağadan sonra sinifdə intizam pozuntuları 17 faiz, tədris nəticələrinin isə 12 faiz yaxşılaşıb.
İngiltərədə isə 2024-cü ilin əvvəlindən etibarən məktəblərdə mobil telefonlardan istifadə “tənəffüslər daxil olmaqla” məhdudlaşdırılıb. Britaniyanın Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, 2022-ci ildə keçirilmiş sorğular zamanı müəllimlərin 71 faizi mobil telefonun dərs prosesinə mənfi təsir etdiyini bildirib.
Yaponiyada 2020-ci ildən bəri mobil telefonlardan yalnız fövqəladə hallarda istifadə icazəlidir. Tokio Təhsil Şurasının araşdırmasına əsasən, bu qərar tətbiq edildikdən sonra dərsə gecikmə və intizam pozuntuları 25 faiz azalıb.
Təhsil eksperti Kamil Əsədov sitat gətirir ki, “Məktəb həm intellektual, həm də davranış baxımından tərbiyə ocağıdır. Mobil telefon yalnız öyrənmə vasitəsi kimi yox, həm də davranışın formalaşmasına təsir edən faktor kimi nəzərdən keçirilməlidir. Şagird dərsdə diqqətini cihaza yox, müəllimə yönəltməlidir.”
Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycanda mobil telefon məsələsinə dair hələlik ümumi dövlət səviyyəsində hüquqi məhdudiyyət yoxdur. Lakin “Ümumi təhsil müəssisələrinin Nümunəvi Nizamnaməsi”nin 7.3-cü bəndinə əsasən, şagirdlər məktəbin daxili qaydalarına və müəllimin təlim prosesində verdiyi tapşırıqlara riayət etməlidirlər. “Bu müddəa məktəbdə mobil telefon istifadəsinə dair lokal qaydaların tətbiqinə hüquqi əsas yaradır”, – Kamil Əsədov bildirir.
Ekspert əlavə edir ki, Dövlət Statistika Komitəsinin 2023-cü il məlumatına görə, 12-17 yaşlı yeniyetmələrin 94 faizi smartfondan aktiv istifadə edir, onların 68 faizi isə gündəlik 4 saatdan çox onlayn olur. Bu vəziyyət şagirdlərin həm fiziki, həm də zehni sağlamlığına mənfi təsir göstərir. “Əgər bu meyil davam etsə, yaxın 5 ildə tədris prosesində diqqət dağınıqlığı, sosial təcrid və aqressiv davranış hallarının artacağı qaçılmazdır”, – Kamil Əsədov qeyd edir.
Dünya təcrübəsində mobil telefonun tədrisdə istifadəsi ilə bağlı yanaşmalar iki istiqamət üzrə qurulur: qadağa və tənzimləmə. Finlandiyada tam qadağa yoxdur, amma hər məktəb öz qaydasını müəyyən edir. Araşdırmalar göstərir ki, Finlandiyada mobil texnologiyaların yalnız tədris məqsədli istifadəsi nəticəsində şagirdlərin tədris motivasiyası 15 faiz, nəticələr isə 10 faiz yüksəlib. Sinqapur modelində isə mobil telefonlardan yalnız dərslik və ya tapşırıq proqramları üçün istifadə icazəlidir və bu, müəllim nəzarətində həyata keçirilir.
Təhsil eksperti Kamil Əsədov vurğulayır ki, “Azərbaycanda da orta məktəblərdə mobil telefon siyasəti iki hissədən ibarət olmalıdır: texnoloji intizam və tədris inteqrasiyası. Yəni cihazı qadağan etməklə yanaşı, onun öyrənmə vasitəsi kimi faydalı tərəflərindən də düzgün istifadə olunmalıdır.”
Ekspert qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Təhsil haqqında Qanunun 3-cü maddəsində göstərilən ‘təhsilalanların sağlam və təhlükəsiz mühitdə təhsil hüququ’ prinsipinə əsasən, mobil telefonun psixoloji və sosial təsiri bu mühiti pozmamalıdır.” Bu baxımdan, məktəblərdə davranış kodeksinin və texnoloji etika qaydalarının hazırlanması vacibdir.
Kamil Əsədov bildirir ki, “Təhsil ocaqları yalnız bilik verən deyil, həm də sosial münasibətləri formalaşdıran məkanlardır. Əgər şagird dərs zamanı sosial şəbəkələrdə vaxt keçirirsə, bu, onun həm öyrənmə, həm də sosial adaptasiya qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. Buna görə də məktəb mobil telefonun istifadəsini intizamla, mədəniyyətlə və məsuliyyətlə tənzimləməlidir.”
Nəticə etibarilə, məktəblərdə mobil telefonların idarə olunması problemi texnologiyanın özü ilə deyil, onun istifadəsinə yanaşma mədəniyyəti ilə bağlıdır. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, nə qadağa, nə də sərbəstlik təkbaşına nəticə vermir. Əsas məsələ texnologiyanı öyrənmənin bir hissəsinə çevirmək, amma şagird davranışının üzərinə nəzarəti itirməməkdir. Azərbaycanın gələcək təhsil strategiyası da məhz bu balans üzərində qurulmalıdır.
Bəhman Hüseynli