Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlılığının təmin edilməsi hər bir ölkənin strateji inkişaf hədəflərinin əsas istiqamətlərindən biri olmalıdır. O bildirir ki, bu gün qloballaşan dünyada universitetlərin yalnız milli çərçivədə deyil, beynəlxalq arenada da nüfuz və keyfiyyət göstəricilərinə əsasən qiymətləndirilməsi, ölkənin insan kapitalının formalaşmasında həlledici rol oynayır.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 2-ci maddəsində təhsilin əsas məqsədi kimi “insanın intellektual və yaradıcı potensialının inkişaf etdirilməsi, cəmiyyətin və dövlətin sosial-iqtisadi, elmi-mədəni tərəqqisinə xidmət edən vətəndaş yetişdirilməsi” göstərilir. Bu baxımdan, ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq standartlara uyğun keyfiyyət göstəricilərinə malik olması təkcə universitetlərin deyil, dövlətin ümumi sosial-iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsidir.
Kamran Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” sənədində ali təhsil sisteminin keyfiyyət və rəqabət qabiliyyətinin artırılması xüsusi olaraq vurğulanır. Bu sənədə əsasən, Azərbaycan 2030-cu ilədək “insan kapitalı və innovasiyalar iqtisadiyyatına əsaslanan inkişaf modelinə” keçidi hədəfləyir. Məhz bu kontekstdə universitetlərin elmi tədqiqat potensialı, beynəlxalq əməkdaşlıq imkanları, müəllim heyətinin keyfiyyəti və tələbələrin praktik bacarıqları prioritet məsələlər kimi çıxış edir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov sitat gətirir: “Beynəlxalq rəqabətədavamlı universitetlər ilk növbədə keyfiyyətli insan kapitalına, güclü elmi-tədqiqat infrastrukturuna və müasir idarəetmə modelinə malik olurlar. Təəssüf ki, bu sahədə Azərbaycan universitetlərinin çoxu hələ də qlobal standartlardan geri qalır.”
Qlobal statistik göstəricilərə əsasən, 2024-cü ildə “QS World University Rankings” sıralamasında ilk 500-lükdə yer alan universitetlərin 85 faizi elmi araşdırma nəticələrinə görə yüksək indeksə malikdir. Finlandiya, Cənubi Koreya, Sinqapur və Almaniya kimi ölkələrdə ali təhsil müəssisələrinin dövlət və özəl sektorla əməkdaşlıq səviyyəsi tələbələrin bilik və bacarıqlarının əmək bazarına uyğun formalaşmasına səbəb olub. Məsələn, Sinqapurda ali təhsilə dövlətin ümumi büdcəsinin 17 faizi ayrılır və bu, universitetlərin beynəlxalq reytinqlərdə daimi yüksəlişini təmin edir.
Kamran Əsədov bildirir ki, Azərbaycanda isə ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq tanınma göstəriciləri hələ də məhduddur. Məsələn, 2025-ci ilin məlumatlarına əsasən, Azərbaycanın yalnız bir universiteti — ADA Universiteti — “QS Asia University Rankings” siyahısında yer ala bilib. Bu, ölkədə ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq tanıtımı, elmi nəticələrin ingilis dilli jurnallarda dərc olunması, akademik mübadilə proqramlarının artırılması istiqamətində ciddi addımlar atılmasının vacibliyini göstərir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, beynəlxalq təcrübə göstərir: universitetlərin rəqabətədavamlılığını artıran əsas amillərdən biri keyfiyyət təminatı sisteminin müstəqil və şəffaf şəkildə qurulmasıdır. Məsələn, Avropa İttifaqında “European Standards and Guidelines for Quality Assurance in Higher Education” (ESG) çərçivəsində universitetlər mütəmadi olaraq keyfiyyət monitorinqindən keçir. Bu sistem sayəsində Avropa universitetlərinin diplomları dünyanın əksər ölkələrində tanınır.
Kamran Əsədov hesab edir ki, Azərbaycanda da bu istiqamətdə “Ali təhsil haqqında” yeni qanunun qəbulu, universitetlərə akademik muxtariyyətin verilməsi və beynəlxalq akkreditasiya mexanizmlərinin tətbiqi vacibdir. O bildirir ki, təhsil sisteminin şəffaflığı və hesabatlılığı artırılmadan universitetlərin beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlılığı təmin olunmayacaq.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov əlavə edir: “Azərbaycan universitetləri beynəlxalq təcrübəyə inteqrasiya olunmaq üçün ilk növbədə elmi-tədqiqat fəaliyyətini kommersiyalaşdırmalı, startap mərkəzləri yaratmalı və professor-müəllim heyətinin əməkhaqqı sistemini keyfiyyətlə əlaqələndirməlidirlər.”
UNESCO-nun 2023-cü il məlumatlarına əsasən, inkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in orta hesabla 2,4 faizi ali təhsilə yönəldilir. Azərbaycanda isə bu göstərici 0,8 faiz civarındadır. Bu fərq bir daha göstərir ki, universitetlərin beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlı olmasının əsas şərti sabit və uzunmüddətli maliyyələşmə mexanizmləridir.
Nəticə etibarilə, Kamran Əsədov vurğulayır ki, “ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlılığını təmin etmək yalnız universitetlərin deyil, bütövlükdə dövlət siyasətinin, iqtisadi prioritetlərin və cəmiyyətin təhsil dəyərlərinin birgə inkişafından asılıdır.” O hesab edir ki, Azərbaycanın gələcək inkişafı məhz bilikli, yaradıcı və qlobal düşüncəyə malik insan kapitalının formalaşmasından keçir və bunun yeganə yolu güclü ali təhsil sistemidir.
Bəhman Hüseynli