2025-ci il Azərbaycan elm və təhsil sistemi üçün mərhələli dəyişikliklərin, institusional möhkəmlənmənin və müsbət dinamikanın daha aydın görünməyə başladığı bir il kimi yadda qaldı. Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, il ərzində atılan addımlar artıq təkcə islahat niyyətlərini deyil, ölçülə bilən nəticələri ortaya qoyur. Onun sözlərinə görə, “2025-ci il göstərdi ki, təhsil prosesinin bütün iştirakçılarını – şagirdi, müəllimi, valideyni, ali məktəbi, elmi müəssisəni və dövlət qurumlarını eyni hədəfə fokuslamaq mümkündür”.
Məktəbəqədər təhsil sahəsində 2025-ci il ərzində əhatəlilik göstəricilərində artım müşahidə olundu. Rəsmi məlumatlara əsasən, 3–5 yaşlı uşaqlar üzrə məktəbəqədər təhsilə cəlb olunma səviyyəsi 2022-ci ildəki 38 faizdən 2025-ci ildə 52 faizə yüksəldi. Bu artım regionlarda yeni bağçaların açılması, mövcud müəssisələrin bərpası və özəl sektorun prosesə daha aktiv cəlb edilməsi ilə əlaqələndirilir. Kamran Əsədov qeyd edir ki, OECD ölkələrində bu göstərici orta hesabla 88 faizdir və Azərbaycanın bu istiqamətdə dinamik artım tempi düzgün strategiyanın seçildiyini göstərir. O bildirir ki, “əsas məsələ yalnız kəmiyyət deyil, valideynlərlə əməkdaşlıq və erkən inkişaf proqramlarının keyfiyyətidir ki, bu sahədə də ilk müsbət nəticələr görünür”.
Ümumi təhsil pilləsində 2025-ci il ərzində müəllimlərin peşəkar inkişafı və şagird nailiyyətləri baxımından mühüm irəliləyişlər qeydə alındı. Müəllimlərin sertifikatlaşdırma prosesində iştirak edənlərin təxminən 64 faizi əvvəlki illərlə müqayisədə daha yüksək nəticə göstərdi. Təhsil eksperti Kamran Əsədov sitat gətirir ki, “sertifikatlaşdırma artıq cəza mexanizmi deyil, inkişaf alətinə çevrilməyə başlayıb”. O əlavə edir ki, beynəlxalq təcrübədə, xüsusilə Estoniya və Sinqapurda müəllim qiymətləndirməsi məhz inkişafyönümlü model üzərində qurulub və bu ölkələr PISA nəticələrində ilk sıralardadır.
2025-ci ildə rəqəmsal təhsilin tətbiqi ümumi təhsildə daha sistemli xarakter aldı. Elektron resurslardan istifadə edən məktəblərin payı 2021-ci illə müqayisədə təxminən 1,7 dəfə artdı. Dünya Bankının məlumatlarına görə, rəqəmsal alətlərdən səmərəli istifadə edən təhsil sistemlərində şagird nailiyyətləri orta hesabla 15–20 faiz yüksəlir. Kamran Əsədov bildirir ki, “Azərbaycanda rəqəmsallaşma artıq alternativ deyil, zərurətdir və 2025-ci il bu keçidin real nəticələrini göstərdi”.
Orta ixtisas və peşə təhsili sahəsində 2025-ci il əmək bazarı ilə uyğunlaşma baxımından xüsusi diqqət çəkdi. Peşə təhsilinə qəbul olanların sayı son üç ildə təxminən 30 faiz artdı. Əsədov vurğulayır ki, Almaniya və Avstriya kimi ölkələrdə gənclərin 50 faizdən çoxu peşə təhsilini seçir və işsizlik səviyyəsi aşağı olur. Onun fikrincə, “Azərbaycanda bu sahədə formalaşan müsbət dinamika göstərir ki, cəmiyyət peşə təhsilinə münasibətini tədricən dəyişir”.
Ali təhsil pilləsində 2025-ci il məzmunun yenilənməsi və beynəlxalqlaşma baxımından əlamətdar oldu. Dövlət ali təhsil müəssisələrində əmək bazarına uyğun yeni proqramların sayı artdı, universitet–sənaye əməkdaşlığı çərçivəsində birgə layihələr genişləndi. Statistik göstəricilərə əsasən, son məzunların təxminən 62 faizi bir il ərzində işlə təmin olundu ki, bu da 2019-cu illə müqayisədə 14 faiz artım deməkdir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, “qloballaşan dünyada ali təhsil yalnız diplom deyil, bacarıq verməlidir və 2025-ci il bu anlayışın real tətbiqinə keçidin ili oldu”.
Elm sahəsində də müsbət dinamika müşahidə edildi. Azərbaycan alimlərinin beynəlxalq elmi bazalarda dərc olunan məqalələrinin sayı əvvəlki illə müqayisədə təxminən 18 faiz artdı. Kamran Əsədov sitat gətirir ki, “elmi nəticələrin görünən olması artıq əsas meyara çevrilir”. O bildirir ki, Scopus və Web of Science bazalarında təmsilçilik dünya ortalamasından hələ geri qalsa da, artım tempi ümidvericidir. Müqayisə üçün qeyd olunur ki, Cənubi Koreya 2000–2020-ci illər arasında elmi nəşr sayını 3 dəfədən çox artırmaqla bu gün innovasiya liderlərindən birinə çevrilib.
Qanunvericilik baxımından da 2025-ci il mühüm dəyişikliklərlə yadda qaldı. Kamran Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Təhsil haqqında” Qanun və ona bağlı normativ aktlar təhsilin keyfiyyətinin təmin edilməsi, akkreditasiya və müəllimlərin hüquqlarının qorunması istiqamətində daha funksional tətbiq olunmağa başlayıb. O vurğulayır ki, hüquqi mexanizmlərin işlək olması təhsil sisteminə inamı artırır və bu, beynəlxalq təcrübədə də əsas amillərdən biridir.
Azərbaycan üçün müqayisəli təhlil göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrlə aradakı fərq hələ qalır, lakin müsbət dinamika aydındır. Finlandiya, Estoniya, Kanada kimi ölkələrdə təhsilə ÜDM-in 5–6 faizi ayrıldığı halda, Azərbaycanda bu göstərici təxminən 4 faizdir. Kamran Əsədov bildirir ki, “resursların mərhələli şəkildə artırılması və səmərəli idarə edilməsi ilə bu fərqi azaltmaq mümkündür”.
Ümumilikdə, 2025-ci ilin elm və təhsil yekunları göstərir ki, sistemli yanaşma, beynəlxalq təcrübəyə açıq olmaq və daxili potensialdan düzgün istifadə müsbət nəticələr verir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, bu il formalaşan dinamika davamlı olarsa, növbəti illərdə Azərbaycan təhsilinin regional deyil, qlobal miqyasda daha rəqabətqabiliyyətli olması üçün real zəmin yaranacaq.
Bəhman Hüseynli