Müasir dövrdə təhsil yalnız bilik ötürməklə məhdudlaşmır, eyni zamanda, insan şəxsiyyətinin inkişafına və cəmiyyətə faydalı vətəndaşların yetişdirilməsinə yönəlmişdir. Şəxsiyyət tərbiyəsi bu prosesin mərkəzində dayanır. Hər bir insanın fərdi dəyərləri, davranışları, emosional sabitliyi və sosial məsuliyyəti şəxsiyyət tərbiyəsinin təməl prinsiplərinə uyğun şəkildə formalaşdırılır.
Şəxsiyyət tərbiyəsi insanın mənəvi, etik, sosial və intellektual keyfiyyətlərini inkişaf etdirən təlim və tərbiyə prosesidir. Bu, insana cəmiyyətdə öz yerini tapmaq, düzgün qərarlar qəbul etmək və yüksək dəyərlərə əsaslanan həyat yaşamaq üçün zəruri əsaslar verir.
Hər bir insan unikal şəxsiyyətdir və onun tərbiyəsində fərdi xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Təlim və tərbiyə prosesi uşağın maraqları, qabiliyyətləri, ehtiyacları və potensialına uyğun olaraq təşkil edilməlidir.
Mənəviyyat şəxsiyyət tərbiyəsinin əsasını təşkil edir. İnsanlar doğruluq, dürüstlük, ədalət, yardımsevərlik və məsuliyyət kimi dəyərlərə yiyələnməlidir. Bu prinsiplər uşaqların tərbiyəsində ilk yaşlardan təbliğ edilməlidir.
Şəxsiyyət yalnız məsuliyyət hissi və azadlığın düzgün tarazlıqda olduğu halda formalaşa bilər. Uşaqların qərar qəbul etməsi və nəticələrini dərk etməsi üçün azadlıq verilərkən, eyni zamanda onların məsuliyyətli davranması öyrədilməlidir.
Şəxsiyyətin əsas komponentlərindən biri emosional sabitlikdir. Uşaqlar emosiyalarını idarə etməyi, streslə mübarizə aparmağı və çətin vəziyyətlərdə özlərini doğru istiqamətdə aparmağı öyrənməlidirlər.
Şəxsiyyət tərbiyəsi insanın yalnız öz inkişafına deyil, həm də başqaları ilə qarşılıqlı əlaqələrinə yönəlməlidir. Uşaqlar birgə işləməyi, başqalarına hörmət etməyi və fərqli fikirləri qəbul etməyi bacarmalıdırlar.
Müstəqil düşüncə şəxsiyyət tərbiyəsinin ayrılmaz hissəsidir. Uşaqlar yalnız öyrəndiklərini təkrarlamaqla kifayətlənməməli, onları təhlil edərək yeni ideyalar yaratmağa təşviq edilməlidirlər.
Tərbiyə yalnız nəzəri biliklərdən ibarət olmamalıdır. Uşaqlar real həyat təcrübələri vasitəsilə öyrənməli və həyatın müxtəlif sahələrində özlərini sınamalıdırlar. Bu, təcrübə yolu ilə öyrənmə prinsipinin vacibliyini vurğulayır.
Məktəblər şəxsiyyət tərbiyəsinin həyata keçirildiyi əsas məkandır. Müəllimlər bu prosesdə mərkəzi rol oynayır və aşağıdakı yollarla bu prinsipləri tətbiq edə bilərlər:
Şəxsiyyət tərbiyəsində valideynlər müəllimlər qədər mühüm rol oynayır. Ailədə uşaqlar sevgi, diqqət və dəstək görməlidirlər. Valideynlər öz davranışları ilə uşaqlara düzgün nümunə olmalı, onların azad qərar qəbul etməsinə şərait yaratmalı və mənəvi dəyərləri aşılamalıdırlar.
Cəmiyyət də şəxsiyyət tərbiyəsinin mühüm iştirakçısıdır. Mədəniyyət tədbirləri, ictimai fəaliyyətlər və könüllülük proqramları uşaqlarda həm dəyərləri, həm də sosial məsuliyyəti inkişaf etdirir.
Şəxsiyyət tərbiyəsi hər bir insanın həyat yolunda mühüm əhəmiyyətə malikdir. Onun formalaşdırılması üçün şəxsiyyətə yönümlülük, mənəvi dəyərlər, sosial məsuliyyət və müstəqil düşüncə kimi prinsiplərə əməl edilməlidir. Təhsil, ailə və cəmiyyətin birgə səyləri ilə yalnız bilikli deyil, həm də güclü şəxsiyyətlər yetişdirmək mümkündür.
Bəhman Hüseyn