Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, 2024-cü il Azərbaycan elmi üçün mühüm il hesab olunur. Bu dövrdə elmin müxtəlif sahələrində yeniliklərin tətbiqi və tədqiqat fəaliyyətlərinin genişləndirilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılıb. Lakin problemlərin tam həlli üçün daha dərin strategiyalara və koordinasiyalı fəaliyyətə ehtiyac var.
Son illərin statistikası göstərir ki, Azərbaycanda elm sahəsinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait ümumi daxili məhsulun təxminən 0.2%-ni təşkil edir. Bu göstərici, dünya ilə müqayisədə olduqca aşağıdır. Kamran Əsədov qeyd edir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəm 2%-dən 4%-ə qədər dəyişir. “Məsələn, Cənubi Koreyada elmi tədqiqat və inkişaf üçün ayrılan büdcə 4.2%-ə çatır. Azərbaycan da bu istiqamətdə daha ambisiyalı məqsədlər qoymalıdır,” – deyə ekspert bildirir.
2024-cü ildə Azərbaycan alimləri tərəfindən beynəlxalq səviyyədə 5 mindən çox elmi məqalə dərc olunub. Lakin bu məqalələrin yalnız 40%-i yüksək indeksli jurnallarda yer alıb. Kamran Əsədov vurğulayır ki, “Azərbaycan elmi beynəlxalq səviyyədə daha rəqabətli olmalıdır. Bunun üçün alimlərin elmi fəaliyyətini stimullaşdırmaq və müasir tədqiqat laboratoriyalarına investisiya qoymaq lazımdır.” O, əlavə edir ki, hazırda tədqiqat institutlarının əksəriyyətində avadanlıqların yenilənmə səviyyəsi çox aşağıdır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) hesabatlarına əsasən, ölkədə fəaliyyət göstərən tədqiqatçıların sayı 2024-cü ildə təxminən 11 min nəfərə çatıb. Lakin bu rəqəm qonşu ölkələrlə müqayisədə daha azdır. Məsələn, Gürcüstanda bu göstərici 18 min nəfərdir. Kamran Əsədov bildirir ki, tədqiqatçıların sayının az olması elmə marağın azalması və alimlərin xaricə miqrasiya etməsi ilə bağlıdır. “Beyin axınının qarşısını almaq üçün alimlərin əməkhaqlarının artırılması və onların tədqiqat fəaliyyətlərinə geniş dəstək göstərilməsi vacibdir,” – deyə o qeyd edir.
2024-cü ildə Azərbaycan elmi texnologiya sahəsində bir sıra yeniliklərə imza atıb. Süni intellekt və rəqəmsal texnologiyalar sahəsində həyata keçirilən layihələr xüsusilə diqqət çəkir. Məsələn, Bakı Ali Neft Məktəbində süni intellekt texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi üzrə araşdırmalar aparılır. Kamran Əsədov bildirir ki, “Süni intellekt sahəsində inkişaf Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Lakin bu sahədə daha çox gənc tədqiqatçının cəlb edilməsi və xarici təcrübənin öyrənilməsi lazımdır.”
Dünya təcrübəsinə toxunan Kamran Əsədov qeyd edir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə elmi tədqiqatların effektivliyi, əsasən, özəl sektorun iştirakı ilə artırılır. “Məsələn, ABŞ-da elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsinin 70%-dən çoxu özəl şirkətlər tərəfindən təmin edilir. Azərbaycanda isə bu rəqəm 5%-dən azdır. Bu, özəl sektorla elmi institutlar arasında daha sıx əməkdaşlığa ehtiyac olduğunu göstərir,” – deyə ekspert vurğulayır.
Kamran Əsədov həmçinin STEM təhsilin əhəmiyyətini vurğulayır. “Gənclərin elmi sahələrə marağını artırmaq üçün məktəblərdə STEM fənlərinin tədrisini genişləndirmək vacibdir. Statistikaya əsasən, hazırda Azərbaycanda şagirdlərin yalnız 20%-i STEM istiqamətli fənlərə ciddi maraq göstərir. Bu göstərici artırılmalıdır, çünki gələcəyin elmi və texnologiya sahəsində uğuru məhz bu sahələrdən asılıdır,” – deyə o əlavə edir.
Ekspert bildirir ki, elmi nailiyyətlərin kommersiyalaşdırılması da Azərbaycan elminin qarşısında duran əsas çağırışlardan biridir. “Hazırda ölkədə patentləşdirilən elmi tədqiqatların sayı çox aşağıdır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, elmi nailiyyətlərin iqtisadi faydaya çevrilməsi elmə investisiya qoyuluşunu artırır. Bu istiqamətdə ciddi addımlar atılmalıdır,” – deyə Kamran Əsədov vurğulayır.
Sonda Kamran Əsədov qeyd edir ki, Azərbaycan elmi 2024-cü ildə mühüm irəliləyişlər əldə etsə də, hələ görüləcək çox iş var. “Elm, cəmiyyətin inkişafının əsas sütunlarından biridir. Azərbaycanda elmin beynəlxalq səviyyədə rəqabətə davamlı olması üçün dövlətin, özəl sektorun və cəmiyyətin birgə səylərinə ehtiyac var. Biz yalnız bu halda elmi inkişafı sürətləndirə və gələcək nəsillər üçün daha parlaq perspektivlər yarada bilərik,” – deyə ekspert fikrini yekunlaşdırır.