Son illər xaricə beyin axını problemi ölkəmizin təhsil və iqtisadi inkişafına ciddi təsir göstərir. Xüsusən, gənc mütəxəssislər və elmi tədqiqatçılar daha yaxşı iş şəraiti, yüksək maaşlar və karyera imkanları axtarışı ilə xarici ölkələrə üz tuturlar. Bu tendensiya yalnız Azərbaycan üçün deyil, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün qlobal problemə çevrilib. Lakin, bu axının səbəblərini və ona qarşı hansı tədbirlərin görülə biləcəyini müzakirə etmək vacibdir.
Xaricə beyin axınının bir neçə əsas səbəbi var. İlk növbədə, təhsil sistemimizdə və elmi tədqiqatlar sahəsində mövcud olan resurs çatışmazlığı və şəraitin qeyri-kafiliyi gəncləri başqa ölkələrdə təhsil almağa və işləməyə təşviq edir. Qərb ölkələrində elmi tədqiqat və innovasiya sahəsində böyük maliyyə dəstəyi və texniki baza mövcuddur. Gənclər burada karyera inkişafı və elmi tədqiqatlarını daha uğurla həyata keçirmək imkanına malik olurlar.
Digər mühüm faktor isə işsizlik və ya iş şəraitindən narazılıqdır. Mütəxəssislərin bir çoxu xarici ölkələrdə öz bilik və bacarıqlarını daha yaxşı şəkildə istifadə edə biləcəklərinə inanırlar. Onlar burada qazanmaqda çətinlik çəkdikləri maddi və mənəvi dəyərləri xaricdə tapa bilirlər.
Xaricə beyin axınının bir neçə fəsadı var. Ən əsası, ölkəmizin intellektual potensialı azalır. Bu, xüsusilə elm, tibb, texnologiya və mühəndislik sahələrində özünü göstərir. Bu axın iqtisadi inkişafa mənfi təsir edir və texnoloji yeniliklərin yavaşlamasına səbəb olur.
Daha bir problem, ölkədə kadr çatışmazlığının yaranmasıdır. Hər il xaricə gedən yüksək ixtisaslı kadrların sayı artdıqca, ölkə daxilində vacib sahələrdə ixtisaslı mütəxəssislərə ehtiyac da artır. Bu, ölkə daxilində müəssisələrin rəqabət qabiliyyətini zəiflədir və iqtisadi geriləməyə gətirib çıxarır.
Beyin axınına qarşı mübarizə aparmaq üçün dövlət səviyyəsində bir sıra tədbirlər görülməlidir. İlk növbədə, ölkədə təhsil sisteminin və elmi tədqiqat sahələrinin inkişaf etdirilməsi, yüksək səviyyəli laboratoriyaların və tədqiqat mərkəzlərinin yaradılması vacibdir. Gənclərin ölkə daxilində təhsil və elmi fəaliyyətlərini davam etdirmələri üçün lazımi şəraitin təmin edilməsi, onlara innovasiya və karyera inkişafı üçün imkanların yaradılması xüsusi önəm daşıyır.
İkinci mühüm addım, gənc mütəxəssislər üçün iş imkanlarının artırılması və iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasıdır. Müasir tələblərə cavab verən iş yerlərinin yaradılması və bu işlərdə yüksək ixtisaslı kadrların cəlb edilməsi dövlətin əsas prioritetlərindən biri olmalıdır. Bundan başqa, xaricdə təhsil alan gənclərin ölkəyə geri dönmələri üçün stimullaşdırıcı proqramların yaradılması zəruridir.
Nəticə olaraq, beyin axını problemi qlobal xarakter daşısa da, milli səviyyədə ona qarşı ciddi tədbirlər görmək mümkündür. Əsas məsələ, gənclərin öz ölkələrində qalaraq bilik və bacarıqlarını burada tətbiq etmək üçün imkanların yaradılmasıdır. Dövlətin təhsil, elmi tədqiqat və iş bazarını inkişaf etdirməklə bu axının qarşısını ala biləcəyinə inanıram.
Müstəqil təhsil tədqiqatçısı Nazir Budaqov